Το παιχνίδι του κρυφτού ξεκίνησε δύο εβδομάδες πριν από τη ρωσική εισβολή, αναφέρει δημοσίευμα της Handelsblatt.
Ξαφνικά, η θαλαμηγός “Graceful” είχε εξαφανιστεί από το λιμάνι του Αμβούργου, αν και το διάσημο πλοίο επισκευαζόταν εκεί. Αργότερα εισήλθε σε λιμάνι του Καλίνινγκραντ, Ρωσία. Το γιοτ λέγεται ότι ανήκει στον Βλαντιμίρ Πούτιν.
Όπως και ο Ρώσος πρόεδρος, έτσι και αρκετοί ολιγάρχες έφεραν τα πολυτελή πλοία τους σε ασφαλές μέρος τις τελευταίες εβδομάδες. Το “Eclipse” του Ρώσου δισεκατομμυριούχου Ρομάν Αμπράμοβιτς, για παράδειγμα, διέσχισε τον Ατλαντικό με 17 κόμβους, σύμφωνα με τα ραδιοφωνικά δεδομένα από τον αναμεταδότη του, σαν να καταδιώκεται από τις ευρωπαϊκές οικονομικές αρχές.
Στην πραγματικότητα, οι ερευνητές μπόρεσαν να καταγράψουν μια σειρά επιτυχιών. Διάφορα πολυτελή γιοτ έχουν κατασχεθεί στα λιμάνια της Μεσογείου στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Κροατία. Μέχρι στιγμής, τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν δεσμεύσει περιουσιακά στοιχεία φυσικών και νομικών προσώπων και οντοτήτων από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία που έχουν υποστεί κυρώσεις αξίας περίπου 30 δισεκατομμυρίων ευρώ, ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε ενδιάμεση ενημέρωση. Αυτά περιλαμβάνουν πλοία, ελικόπτερα, ακίνητα και έργα τέχνης.
Αλλά πέρα από αυτές τις ιστορίες επιτυχίας, ο ισολογισμός φαίνεται πιο νηφάλιος. Οι ολιγάρχες έχουν προστατεύσει εδώ και καιρό πολυάριθμα πολυτελή διαμερίσματα, βίλες και ολόκληρες εταιρείες από τα δυτικά κράτη. Είτε πρόκειται για ένα διαμέρισμα 500 τετραγωνικών μέτρων στη σικ συνοικία Τσέλσι του Λονδίνου είτε για ένα αρχοντικό αρ νουβό στη λίμνη Τέγκερν, οι ιδιοκτήτες τους έχουν καταφέρει να αποκρύψουν την ιδιοκτησία τους μέσω περίπλοκων δικτύων εικονικών εταιρειών, ιδρυμάτων και προσωπικοτήτων.
“Μην αμφιβάλλετε”, είχε δηλώσει η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν μετά την επιδρομή της Ρωσίας. “Θα παγώσουμε επίσης τα άλλα περιουσιακά σας στοιχεία”, δήλωσε ο πρόεδρος της Επιτροπής της ΕΕ, “είτε πρόκειται για γιοτ, είτε για πολυτελή αυτοκίνητα, είτε για πολυτελή κτήματα”. Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Σχεδόν καμία χώρα δεν είναι διατεθειμένη να κυνηγήσει πάμπλουτους ολιγάρχες και να δημεύσει τις περιουσίες τους.
Η Ιταλία θεωρείται πρότυπο
Το 2019, το γερμανικό υπουργείο Οικονομικών διαπίστωσε σε ανάλυση κινδύνου ότι οι ευθύνες ήταν εντελώς ανεξέλεγκτες όσον αφορά τη δέσμευση περιουσιακών στοιχείων. Το πρόβλημα δεν έχει διορθωθεί από τότε.
Σύμφωνα με το Der Spiegel, η “ειδική ομάδα εφαρμογής των κυρώσεων” του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικονομίας και του Ομοσπονδιακού Υπουργείου Οικονομικών έχει εντοπίσει “μια σειρά από αδυναμίες” στην εφαρμογή των κυρώσεων μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, πρέπει να δημιουργηθεί νομική βάση για τον εντοπισμό των περιουσιακών στοιχείων που έχουν υποστεί κυρώσεις. Παράλληλα, πρέπει να βελτιωθεί η ανταλλαγή δεδομένων μεταξύ των αρχών. Και σε περιπτώσεις όπου οι πραγματικοί ιδιοκτήτες των περιουσιακών στοιχείων αποκρύπτονται, απαιτούνται ειδικές εξουσίες παρέμβασης.
Η Ιταλία θεωρείται πρότυπο. Η Guardia di Finanza είναι μία από τις ισχυρότερες οικονομικές αρχές στην Ευρώπη. Το οικοδόμημα, το οποίο είναι ένα μείγμα οικονομικής αστυνομίας και τελωνειακής αρχής, έχει 58.000 υπαλλήλους. Μέχρι τα τέλη Μαρτίου, οι αξιωματούχοι είχαν ήδη παγώσει περιουσιακά στοιχεία 848 εκατομμυρίων ευρώ που ανήκαν σε Ρώσους ολιγάρχες, συμπεριλαμβανομένων βιλών, αυτοκινήτων και πολυτελών σκαφών αναψυχής.
Εδώ και χρόνια, η υπηρεσία ειδικεύεται στην εξιχνίαση φορολογικών εγκλημάτων και στην εξιχνίαση περίπλοκων εταιρικών κατασκευών, ιδίως στην καταπολέμηση της μαφίας, η οποία στρέφεται όλο και περισσότερο στη διείσδυση σε υποτιθέμενα καθαρές εταιρείες. Η αστυνομία χρησιμοποιεί εκτεταμένες βάσεις δεδομένων και πρόσφατα άρχισε να χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη.
Μια ειδική μονάδα της αστυνομίας συναλλάγματος, που δημιουργήθηκε αρχικά μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ασχολείται επί του παρόντος κυρίως με τους Ρώσους που περιλαμβάνονται στους καταλόγους κυρώσεων. Η μονάδα απασχολεί 480 υπαλλήλους και είναι ευρέως κατανεμημένη σε όλη τη χώρα.
Ωστόσο, ακόμη και οι ικανότητες των οικονομικών ερευνητών στην Ιταλία δεν φτάνουν τόσο μακριά όσο κάποιοι φαντάζονται. Ενώ τα ακίνητα της μαφίας πρώτα κατάσχονται και στη συνέχεια μεταβιβάζονται στην κρατική ιδιοκτησία, δεν υπάρχει καμία βάση για κάτι τέτοιο με τους Ρώσους ολιγάρχες. Τα περιουσιακά τους στοιχεία απλώς δεσμεύονται και παραμένουν στην ιδιοκτησία αυτών στους οποίους επιβάλλονται κυρώσεις.
Ο λόγος: οι μαφιόζοι μπορούν σαφώς να αποδοθούν σε εγκληματική οργάνωση και τα περιουσιακά τους στοιχεία είναι αποδεδειγμένα παράνομα. Αυτό είναι πολύ πιο δύσκολο να αποδειχθεί στην περίπτωση των Ρώσων που περιλαμβάνονται στον κατάλογο κυρώσεων, σύμφωνα με τους ερευνητές.
Ως εκ τούτου, οι βίλες και τα σκάφη αναψυχής στην Ιταλία περνούν μόνο προσωρινά στη φροντίδα της αρχής που διαχειρίζεται τα κρατικά ακίνητα. Μόνο αν το συνεχές κόστος συντήρησης γίνει πολύ υψηλό, το κράτος μπορεί να αποφασίσει να πουλήσει τα περιουσιακά στοιχεία. Ένα τέτοιο βήμα απέχει ακόμη πολύ, σύμφωνα με έναν γνώστη της αρχής.
Οι κατάλογοι κυρώσεων μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή, εάν η Ρωσία υποχωρήσει. Με τον τρόπο αυτό θα απελευθερωθούν επίσης με μια κίνηση τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία και θα επιστραφούν στους αρχικούς ιδιοκτήτες τους.
Ορισμένοι ολιγάρχες είναι επίσης πολίτες της ΕΕ
Οι Ρώσοι επιτρέπεται ακόμη και να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν την ιδιοκτησία τους. Το “πάγωμα” σημαίνει μόνο ότι τα χρήματα και τα περιουσιακά στοιχεία δεν μπορούν να μετακινηθούν. Επίσης, δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη κέρδους, για παράδειγμα με την ενοικίαση ενός σπιτιού. Ωστόσο, οι φίλοι και οι συγγενείς μπορούν να συνεχίσουν να ζουν στα ακίνητα. Μερικές φορές ακόμη και οι ίδιοι οι ολιγάρχες.
Αυτό που εμποδίζει τους τιμωρημένους να το πράξουν είναι μόνο η απαγόρευση εισόδου που συνοδεύει τα τιμωρητικά μέτρα. Αλλά ακόμη και εκεί, ορισμένοι πλούσιοι Ρώσοι έχουν λάβει προφυλάξεις αγοράζοντας την υπηκοότητα της ΕΕ. Δεκατρείς χώρες της ΕΕ χορηγούσαν στο παρελθόν καθεστώς μόνιμης διαμονής σε πολίτες τρίτων χωρών, αρκεί να έφερναν αρκετά χρήματα.
Στη Λετονία, μια τέτοια άδεια παραμονής ήταν ήδη διαθέσιμη για μια επένδυση 60.000 ευρώ, ενώ στις Κάτω Χώρες έπρεπε να φέρει κανείς τουλάχιστον 1,25 εκατομμύρια ευρώ. Οι περισσότερες χώρες έχουν πλέον σταματήσει να χορηγούν αυτές τις θεωρήσεις σε επενδυτές από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία.
Ως εκ τούτου, οι βίλες και τα σκάφη αναψυχής στην Ιταλία περνούν μόνο προσωρινά στη φροντίδα της αρχής που διαχειρίζεται τα κρατικά ακίνητα. Μόνο αν το συνεχές κόστος συντήρησης γίνει πολύ υψηλό, το κράτος μπορεί να αποφασίσει να πουλήσει τα περιουσιακά στοιχεία. Ένα τέτοιο βήμα απέχει ακόμη πολύ, σύμφωνα με έναν γνώστη της αρχής.
Οι κατάλογοι κυρώσεων μπορούν να αλλάξουν ανά πάσα στιγμή, εάν η Ρωσία υποχωρήσει. Με τον τρόπο αυτό θα απελευθερωθούν επίσης με μια κίνηση τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία και θα επιστραφούν στους αρχικούς ιδιοκτήτες τους.
Τέσσερις ολόκληρες εβδομάδες μετά την απειλή της φον ντερ Λάιεν να κατασχέσει πολυτελή αυτοκίνητα και βίλες, η Επιτροπή δημοσίευσε επείγουσα σύσταση προς τα κράτη μέλη για να τερματιστεί αυτή η πρακτική των “χρυσών διαβατηρίων”.
Διότι οι κυρώσεις είναι σε μεγάλο βαθμό αναποτελεσματικές κατά των Ρώσων με υπηκοότητα. Εάν είστε πολίτης κράτους Σένγκεν, ακόμη και οι κυρώσεις δεν μπορούν να σας εμποδίσουν να ταξιδέψετε εντός του χώρου Σένγκεν, επιβεβαιώνει η Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης της ΕΕ. “Όσοι μπορούν να ταξιδεύουν ελεύθερα μπορούν επίσης να χρησιμοποιούν τα υπάρχοντά τους”, λέει η δικηγόρος Bärbel Sachs από τη δικηγορική εταιρεία Noerr, η οποία συμβουλεύει πελάτες σχετικά με το θέμα των κυρώσεων εδώ και 15 χρόνια. Τα άτομα στα οποία έχουν επιβληθεί κυρώσεις μπορούν ακόμη και να αποδεσμεύσουν κεφάλαια από τους δεσμευμένους λογαριασμούς τους για την κάλυψη βασικών αναγκών. Οι νομικές συμβουλές μπορούν επίσης να πληρωθούν με αυτόν τον τρόπο.
Εδώ και χρόνια, η Επιτροπή της ΕΕ προσπαθεί να σταματήσει τα προγράμματα “Χρυσό Διαβατήριο” και έχει κινήσει διαδικασίες επί παραβάσει κατά της Μάλτας και της Κύπρου. Τώρα απαιτεί να αφαιρεθούν τα διαβατήριά τους τουλάχιστον από όσους έχουν υποστεί κυρώσεις. Την Παρασκευή, η Κύπρος ανακοίνωσε ότι θα ανακαλέσει την υπηκοότητα τεσσάρων Ρώσων πολιτών. Το νησιωτικό κράτος δεν έδωσε ονόματα.
Από το 2007, η Κύπρος έχει πολιτογραφήσει σχεδόν 7000 άτομα από τρίτες χώρες, στην πλειονότητά τους Ρώσους. Μόνο μεταξύ 2017 και 2019, περίπου 1000 από αυτούς απέκτησαν την κυπριακή υπηκοότητα. Σε αντάλλαγμα, δεσμεύτηκαν να επενδύσουν τουλάχιστον δύο εκατομμύρια ευρώ σε ακίνητα ή εταιρείες στο νησί.
Σύμφωνα με τον ισχύοντα νόμο, ένα διαβατήριο μπορεί να ανακληθεί μόνο εάν αποδειχθεί ότι ο κάτοχος του έχει κάνει ψευδείς δηλώσεις κατά την αίτησή του ή ότι έχει εμπλακεί σε εγκληματικές δραστηριότητες. Ο νόμος δεν προβλέπει κυρώσεις της ΕΕ ως λόγο ανάκλησης της ιθαγένειας. Συνεπώς, οι ενδιαφερόμενοι θα μπορούσαν να προσφύγουν στα κυπριακά δικαστήρια με κάποια προοπτική επιτυχίας, εάν το διαβατήριό τους ανακληθεί.
Η Μάλτα έχει δηλώσει ότι δεν θα πωλεί πλέον υπηκοότητες σε Ρώσους και Λευκορώσους. Περίπου το ένα τέταρτο του συνόλου των χρυσών διαβατηρίων που εκδόθηκαν στη Μάλτα εκτιμάται ότι έχουν δοθεί σε Ρώσους. Ωστόσο, η Μάλτα δεν επιθυμεί να κατασχέσει τα διαβατήρια που έχουν εκδοθεί μέχρι στιγμής. Η κυβέρνηση δήλωσε τον Φεβρουάριο ότι κανένας από τους Ρώσους ή τους Λευκορώσους που περιλαμβάνονται στον κατάλογο κυρώσεων της ΕΕ δεν είχε υποβάλει αίτηση ή λάβει “χρυσό διαβατήριο” στο παρελθόν.
Ωστόσο, η εφημερίδα Times of Malta αναφέρει ότι η υπηκοότητα ενός πολιτογραφημένου προσώπου ανακλήθηκε, αφού εμφανίστηκε σε κατάλογο κυρώσεων των ΗΠΑ. Το άτομο λέγεται ότι έχει διασυνδέσεις με τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών. Τρεις εταιρείες που εδρεύουν στη Μάλτα περιλαμβάνονται επίσης στον κατάλογο κυρώσεων. Το Υπουργείο Εσωτερικών της Μάλτας δεν θέλησε να σχολιάσει ποιος έχει στερηθεί την ιθαγένεια.
Οι πολιτικοί θέλουν να δημεύσουν μόνιμα τα περιουσιακά στοιχεία των ολιγαρχών
Πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν να προχωρήσουν πολύ περισσότερο οι κυρώσεις κατά των ατόμων.
“Η κατάψυξη από μόνη της δεν επιτυγχάνει τον στόχο”, επικρίνει ο Πολωνός πρωθυπουργός Mateusz Morawiecki. Θα πρέπει να είναι δυνατή η δήμευση των περιουσιακών στοιχείων των ολιγαρχών. Τότε θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση των δαπανών για τους Ουκρανούς πρόσφυγες. “Πρέπει να κατασχέσουμε τα περιουσιακά τους στοιχεία”, απαίτησε ο Μοραουιέτσκι. Ο Φινλανδός υπουργός Εξωτερικών Pekka Haavisto εξέφρασε παρόμοιες απόψεις: “Χρειαζόμαστε διευκρινίσεις σχετικά με το πώς θα αποζημιωθούν οι τεράστιες πολεμικές ζημιές”, δήλωσε στη Handelsblatt. “Για αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτά τα κονδύλια”.
Τα μέσα κατά των ολιγαρχών στους οποίους έχουν επιβληθεί κυρώσεις είναι “πολύ αδύναμα”, λέει ο εμπειρογνώμονας εξωτερικού εμπορίου Philip Haellmigk, με έδρα το Μόναχο. “Η δέσμευση περιουσιακών στοιχείων έχει περιορισμένο μόνο αποτέλεσμα. Γι’ αυτό χρειάζεται ένας νόμος για τη δήμευση που θα επιτρέπει επίσης τη δήμευση των περιουσιακών στοιχείων των ολιγαρχών”.
Οι ΗΠΑ ακολουθούν μια πιο συνεπή προσέγγιση από τις περισσότερες χώρες της ΕΕ. Θα γινόταν πολύ πιο σαφές στις εταιρείες ότι οποιαδήποτε επιχειρηματική σχέση με έναν ολιγάρχη, έστω και έμμεση, θα εξεταζόταν πολύ προσεκτικά, λέει ο Haellmigk.
Μια διακομματική ομάδα γερουσιαστών θέλει τώρα να προχωρήσει παραπέρα. Οι πολιτικοί θέλουν να διευκολύνουν την κυβέρνηση να κατάσχει τις περιουσίες των Ρώσων ολιγαρχών και να τις μετατρέψει σε χρήμα. Τότε, ελπίζουν οι εμπνευστές, η αντίσταση στην Ουκρανία θα μπορούσε να ενισχυθεί με αυτά τα χρήματα.
