Η διαχρονική συμβολή της Γεωλογικής Υπηρεσίας στην έρευνα των ορυκτών πρώτων υλών της χώρας και στην ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία

Του Δρ. Κωνσταντίνου Λασκαρίδη
Διευθυντή Ορυκτών Πόρων και Μεταλλευτικής της Ε.Α.Γ.Μ.Ε.

Πολλές από τις βασικές κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες και προκλήσεις, τις οποίες αντιμετωπίζει η Ελλάδα και περαιτέρω η Ε.Ε. διαχρονικά, μπορούν να βρουν απαντήσεις στα γεωλογικά δεδομένα, στις πληροφορίες, στις γνώσεις και στη συσσωρευμένη εμπειρία ενός Γεωλογικού Ινστιτούτου, όπως είναι η Ε.Α.Γ.Μ.Ε.

Το 1919 ιδρύεται η πρώτη Γεωλογική Υπηρεσία της Ελλάδας στο Υπουργείο Συγκοινωνίας. Στη συνέχεια, τα δύο γεγονότα – σταθμοί της μετεξέλιξής της είναι όταν, με τον νόμο 272/1976, ιδρύεται το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), ως ΝΠΙΔ υπό την εποπτεία του Υπουργείου Βιομηχανίας και, με τον νόμο 4602/2019, το ΙΓΜΕ λύεται και στη θέση του ιδρύεται η Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ), ΝΠΔΔ εποπτευόμενο από το ΥΠΕΝ.

Ιστορικά, η γεωλογική έρευνα που έχει πραγματοποιηθεί από τους παραπάνω φορείς συνέβαλε και συμβάλλει διαχρονικά στην αποτύπωση – καταγραφή και τελικά τη γνώση της βασικής γεωλογικής δομής της χώρας, στον τομέα του εντοπισμού και της αξιολόγησης των ορυκτών πρώτων υλών της και στην εκπόνηση του Μεταλλογενετικού της Χάρτη.

Μερικά από τα πλέον αξιόλογα επιτεύγματα στον τομέα της έρευνας εντοπισμού και αξιολόγησης των μεταλλικών και μη μεταλλικών Ορυκτών Πρώτων Υλών (Ο.Π.Υ.), είναι:

• Η γεωλογική χαρτογράφηση ευρύτερων περιοχών μεταλλευτικού ενδιαφέροντος, όπως ήταν η χαρτογράφηση των βωξιτοφόρων περιοχών Οίτης, Γκιώνας, Παρνασσού, που αποτύπωσε τις μεταλλοφόρες επαφές των βωξιτικών οριζόντων με τα περιβάλλοντα πετρώματα, αλλά και άλλων περιοχών, που υποβοήθησαν στην κατανόηση των μεταλλογενετικών κανόνων για την έρευνα.
• Η μεταλλευτική έρευνα με έμφαση στα βωξιτικά κοιτάσματα της Στερεάς Ελλάδας, τα σιδηρονικελιούχα κοιτάσματα της Κεντρικής Εύβοιας και Λοκρίδας καθώς και τα κοιτάσματα χρωμίτη στο ορεινό συγκρότημα του Βούρινου Κοζάνης.
• Η έρευνα των ενεργειακών πόρων της Χώρας σε συνεργασία, για μεν τον λιγνίτη, με τη ΔΕΗ, για δε τα ραδιενεργά μεταλλεύματα, με την Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ) μέχρι το 1985 και μετά αυτοτελώς
• Η ανακάλυψη και αξιολόγηση της μεταλλοφόρου εμφάνισης του χαλκούχου κοιτάσματος στις Σκουριές Χαλκιδικής, όπου σήμερα η «Ελληνικός Χρυσός» αναπτύσσει την επένδυση που θα τοποθετήσει τη χώρα μας ανάμεσα στις μεγαλύτερες παραγωγούς χρυσού και χαλκού στην Ευρώπη, με τον χαλκό να θεωρείται ένα από τα μέταλλα της βιώσιμης ανάπτυξης λόγω της χρήσης του στις ΑΠΕ, την ηλεκτροκίνηση κ.α.
• Η διερεύνηση της ποιότητας των κοιτασμάτων μαγνησίτη στην Χαλκιδική και ο καθορισμός των  κριτηρίων αξιολόγησης τους
• Ο εντοπισμός και η αξιολόγηση των κοιτασμάτων θειούχων βασικών μετάλλων μολύβδου και ψευδαργύρου στη Βόρεια Ελλάδα και στην Πελοπόννησο, όπου πρόσφατα με απόφαση της Γενικής Γραμματείας Ενέργειας και Πρώτων Υλών ολοκληρώθηκε ο διεθνής διαγωνισμός για την εκμίσθωση των δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης στον Δημόσιο Μεταλλευτικό Χώρο Μολάων.
• Ο εντοπισμός χρυσοφόρου κοιτάσματος επιθερμικού τύπου στην περιοχή Σαππών και των χρυσοφόρων συγκεντρώσεων σε περιοχές της Ανατολικής Ροδόπης και σε νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου
• Η συμβολή της μετεγκατάστασης των λατομείων ¨θηραϊκής γης¨ και κίσσηρης της νήσου Σαντορίνης, στα νησιά Γυαλί και Μήλο
• Η χαρτογράφηση, μελέτη και αξιολόγηση των κοιτασμάτων γύψου της Δυτικής Ελλάδας και της Κρήτης
• Ο εντοπισμός κοιτάσματος ειδικών μαγνησιούχων αργιλικών ορυκτών ατταπουλγίτη – σαπωνίτη στην περιοχή των Γρεβενών
• Η αξιολόγηση των λευκών ανθρακικών πετρωμάτων της χώρας και η εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας για συν-διαχείριση και αξιοποίηση των εξορυκτικών αποβλήτων από την εκμετάλλευση ασβεστιτικών και δολομιτικών μαρμάρων σε μαρμαροφόρες περιοχές της Μακεδονίας
• Η διερεύνηση λύσεων εναλλακτικής αξιοποίησης των δημόσιων εγκαταλειμμένων λατομείων
• Η δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων λατομείων θραυστών αδρανών υλικών και η σύνταξη Άτλαντα  Αδρανών Υλικών
• Η δημιουργία ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων των διαφόρων Διακοσμητικών Πετρωμάτων της χώρας και η έκδοση  Άτλαντα  Διακοσμητικών Πετρωμάτων και Δομικών Λίθων

Η πλήρης ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (τότε ΕΟΚ) το 1981 έδωσε τη δυνατότητα στο ΙΓΜΕ να απορροφήσει πόρους, που σταδιακά ενίσχυσαν τους διαθέσιμους εθνικούς πόρους, από τα Προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) με τα οποία σχεδόν εξ ολοκλήρου χρηματοδοτούνταν μέχρι τότε τα έργα του ΙΓΜΕ. Έτσι, χρηματοδοτήθηκαν προγράμματα μεγαλύτερης χρονικής διάρκειας για συγκεκριμένες ορυκτές πρώτες ύλες (π.χ. ζεόλιθους, ραδιενεργά μεταλλεύματα, μάρμαρα κ.ά.), που υλοποιήθηκαν κυρίως με το Α΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (Α΄ ΚΠΣ, 1989-1993). Ακολούθησε χρηματοδότηση από το Β΄ ΚΠΣ, που κάλυψε τις χρηματοδοτήσεις των έργων της περιόδου 1994-1999, όπου η προτεραιότητα των μεταλλευτικών ερευνητικών έργων ευρίσκεται σε ανταγωνισμό με γεω-επιστημονικά έργα ευρύτερου κοινωνικού χαρακτήρα. Συνέχεια αυτών ήταν το Γ΄ ΚΠΣ (2000-2006), όπου στον τομέα των Μεταλλικών Ορυκτών, το καινοτόμο τεχνολογικό εγχείρημα υδρομεταλλουργικής ανάκτησης Ni και Co σε εργαστηριακή και ημιβιομηχανική κλίμακα και αξιοποίησης των σχετικά φτωχών ποιοτήτων λατεριτών επιβεβαίωσε τη δυνατότητα εκλεκτικής και αποδοτικής εκχύλισης του Νικελίου και του Κοβαλτίου από φτωχούς ελληνικούς λατερίτες. Στο ΕΣΠΑ 2007– 2013 επιβεβαιώθηκε αποθεματικό δυναμικό 10 περίπου εκατομμυρίων τόνων ολιβινίτη Α’ ποιότητας, στο δυτικό περιθώριο του Δημόσιου Μεταλλείου του Βάβδου Ν. Χαλκιδικής και αναπτύχθηκαν σύγχρονες τεχνολογίες φιλικές προς το περιβάλλον για την ανάκτηση μεταλλικών αξιών, αξιοποιώντας φτωχές  Ο.Π.Υ και απορρίμματα. Σήμερα στο ΕΣΠΑ 2014-2020, λόγω και της αυξημένης ανάγκης σε κρίσιμα ορυκτά και μέταλλα, πραγματοποιείται μεταξύ άλλων Κοιτασματολογική-Μεταλλευτική έρευνα εντός του Δημόσιου Μεταλλευτικού Χώρου Κιμμερίων (Φωτογραφία 1), με στόχο την διαπίστωση της παρουσίας ή μη οικονομικά ενδιαφερόντων, αλλά και κρίσιμων και πολύτιμων στοιχείων στα ορυκτά της μεταλλοφορίας (Cu, Au, Bi, Te, W, κ.λπ.). Επίσης αναγνωριστικού σταδίου έρευνα πραγματοποιείται για παρουσία λιθίου σε νεώτερες λεκάνες περιοχών Κεντρικής Μακεδονίας και νησιών του Ανατολικού Αιγαίου.

Διαχρονική έρευνα Ορυκτών Πρώτων Υλών

Στόχος των ερευνών των προγραμμάτων για τις Ορυκτές Πρώτες  Ύλες ήταν η ¨οριοθέτηση¨ ελπιδοφόρων κοιτασματοπιθανών περιοχών σε όλη την επικράτεια και όχι ο εντοπισμός ενός βέβαιου αποθεματικού δυναμικού σε επιλεγμένες περιοχές.  Σκοπός, η παραγωγή πρωτογενούς πλούτου για αξιοποίηση, προς όφελος του Έλληνα φορολογούμενου.

Το ΙΓΜΕ ερεύνησε υπό το καθεστώς των ερευνητέων περιοχών (Ν.Δ. 4433/64) έκταση περίπου 26.723 km², από την οποία έγιναν προτάσεις εξαίρεσης υπέρ του Δημοσίου σε συνολική έκταση  8.373 km². Ερεύνησε επίσης 161.200 στρέμματα δημοσίων εκτάσεων για βιομηχανικά ορυκτά. Όλα τα προηγούμενα αξιολογήθηκαν με την συμμετοχή και του ΙΓΜΕ στην επιτροπή που συγκροτήθηκε το 2011 με Απόφαση του Υφυπουργού Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής για την αξιολόγηση του οικονομικού και αποθεματικού δυναμικού των δημόσιων μεταλλείων, των εξηρημένων υπέρ του Δημοσίου Μεταλλευτικών Χώρων (ΔΜΧ) και των ήδη ερευνηθέντων Δημόσιων Εκτάσεων Βιομηχανικών Ορυκτών (ΔΕΒΟ) της χώρας.  Ήταν η πρώτη φορά από συστάσεως του σύγχρονου Ελληνικού Κράτους που έγινε πραγματικότητα τεκμηριωμένη καταγραφή και αξιολόγηση των δημόσιων μεταλλείων. Για τη μελέτη των ΔΜΧ μεταλλευτικών ορυκτών και των ΔΕΒΟ λήφθηκαν υπόψη τα αρχεία 150 ετών του Υπουργείου, το κτηματολόγιο μεταλλείων, τα υφιστάμενα αρχεία μελετών του ΙΓΜΕ, τα γεωχωρικά δεδομένα του latomet, οι μισθώσεις, οι τεχνικές μελέτες και τα λοιπά στοιχεία των εν λόγω ΔΜΧ και οι εκτιμήσεις της Επιτροπής κατά τις αυτοψίες σε επιλεγμένους ΔΜΧ.

Επίσης με χρηματοδότηση από το Εθνικό σκέλος του ΠΔΕ, ολοκληρώνεται το επόμενο διάστημα ο Οδηγός Ελληνικών Ορυκτών Πρώτων Υλών, ο οποίος θα συνεισφέρει ουσιαστικά στην κωδικοποίηση/επικαιροποίηση της διαθέσιμης πληροφόρησης και θα παρέχει χαρτογραφικές πληροφορίες και αναφορές σε φιλικό προς το χρήστη περιβάλλον στην Αγγλική γλώσσα, για την έγκυρη και αξιόπιστη ενημέρωση  των ξένων φορέων. Η εφαρμογή Web GIS που αναπτύχθηκε θα ενσωματωθεί στην ιστοσελίδα που δημιουργείται στην πύλη της ΕΑΓΜΕ.

Μελλοντικές ερευνητικές πρωτοβουλίες ΕΑΓΜΕ

Το 2017, η Παγκόσμια Τράπεζα δημοσίευσε μελέτη με τίτλο: «Ο αυξανόμενος ρόλος των ορυκτών και των μετάλλων για ένα μέλλον με λιγότερο άνθρακα» (https://www.worldbank.org/en/topic/extractiveindustries/brief/climate-smart-mining-minerals-for-climate-action), η οποία κατέληξε ότι, για την εφαρμογή τεχνολογιών καθαρότερης ενέργειας θα υπάρξει σημαντική αύξηση της ζήτησης σε πολλά βασικά ορυκτά και μέταλλα. Το 2019, η ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) (https://eitrawmaterials.eu/wp-content/uploads/2020/01/2020-01-28_EIT-RawMaterials-Postion-Paper-Green-Deal.pdf) θέτει ως στόχο  την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας στην Ε.Ε. έως το 2050 και συνεπώς διαμορφώνει το τοπίο για  αυξημένη ανάγκη σε κρίσιμα ορυκτά και μέταλλα..

Η ΕΑΓΜΕ, γνωρίζοντας τις κύριες προκλήσεις που σχετίζονται με την προμήθεια κρίσιμων ορυκτών από πρωτογενείς και δευτερογενείς πόρους στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, θέτει ως στόχο να συνεισφέρει ενεργά στην πολιτική της Ε.Ε. της περιόδου 2021-2027 για μια  πιο Πράσινη Ευρώπη.

Οι προτεραιότητες που τίθενται από την ΕΑΓΜΕ, επικεντρώνονται  στη διεξαγωγή έργων που προωθούν την Κυκλική Οικονομία, που  συμβάλλουν  στο Περιβάλλον και στην Κλιματική Αλλαγή, στη Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση και στο Ψηφιακό Μετασχηματισμό.

Η γεωλογική έρευνα της χώρας μας, έχει τις δυνατότητες για τον εντοπισμό καίριων κοιτασμάτων κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών, και μπορεί  να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη της πράσινης μετάβασης, συνδυαζόμενη με τη βελτιωμένη ψηφιακή πρόσβαση σε ενημερωμένες, υψηλής ποιότητας, γεωεπιστημονικές πληροφορίες και τεχνογνωσία.

Η ΕΑΓΜΕ μπορεί να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της Ελλάδας και κατ’ επέκταση της Ε.Ε. από τις εισαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών, με επαναξιολόγηση των εγχώριων πόρων, αντιμετώπιση και, ει δυνατόν, επίλυση τριών κύριων εμποδίων:

(i)            Ολοκλήρωση γεωλογικής ερευνητικής προσπάθειας,

(ii)           Σύνθεση των διαθέσιμων πληροφοριών, οι οποίες είναι κατακερματισμένες, ξεπερασμένες, ελλιπείς, μη εναρμονισμένες και δυσπρόσιτες σε επίπεδο χώρας, και

(iii)          Επανεκτίμηση του  δυναμικού των αποβλήτων εξόρυξης, μιας δευτερογενούς πηγής ορυκτών, η οποία είναι υποτιμημένη.

Οι προϋποθέσεις υπάρχουν, αρκεί η δέσμευση των αρμοδίων για στήριξή της, ώστε η ΕΑΓΜΕ να συνεχίσει να στηρίζει την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας!