Πρέπει να υπάρξει σαφής βούληση από την πλευρά της Πολιτείας για τη διατήρηση και ανάπτυξη του κλάδου
«Οι συνεταιριστικές τράπεζες στην Ελλάδα, παρά το μικρό τους μέγεθος, παρουσιάζουν, τα τελευταία χρόνια, αξιοσημείωτη αύξηση των μεγεθών τους» αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο κ. Γιώργος Μπούκης, πρόεδρος της Ένωσης Συνεταιριστικών Τραπεζών Ελλάδος, στη συνέντευξη που ακολουθεί. Επισημαίνει ωστόσο ότι «το θεσμικό πλαίσιο δεν ευνοεί την ανάπτυξη του θεσμού στην Ελλάδα. Οι συνεταιριστικές τράπεζες πρέπει να αντιμετωπίζονται με ίσους όρους από τις κυβερνήσεις και τον επόπτη. Δεν είχαμε, όπως θα έπρεπε, όλα τα “εργαλεία” που είχαν στη διάθεσή τους οι εμπορικές τράπεζες».
Ποιο είναι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των συνεταιριστικών τραπεζών έναντι των συστημικών;
Οι συνεταιριστικές τράπεζες, στην Ελλάδα, εμφανίστηκαν, ως θεσμός, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ώς τα τέλη της δεκαετίας του 2010 είχαν αναπτυχθεί σε όλη την ελληνική επικράτεια, κυρίως στην περιφέρεια.
Παρά τις δυσκολίες που πέρασε –και περνάει– η ελληνική οικονομία, οι συνεταιριστικές τράπεζες παραμένουν ένας σημαντικός μοχλός περιφερειακής ανάπτυξης και έχουν ξεχωριστή βαρύτητα και επίδραση στις περιοχές όπου δραστηριοποιούνται.
Ο θεσμός των συνεταιριστικών τραπεζών είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το παρόν και το μέλλον της μικρής και μεσαίας οικονομίας και συντελεί καίρια στην άμβλυνση των μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων σε τοπικό επίπεδο.
Η στενή διασύνδεση των συνεταιριστικών τραπεζών με την τοπική οικονομία και κοινωνία τούς παρέχει σημαντικά πλεονεκτήματα. Λόγω της ιδιαίτερης γνώσης που έχουν για τα τοπικά δρώμενα, οι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν, δυνητικά, την ικανότητα να κατανοούν καλύτερα τις ανάγκες της τοπικής οικονομίας, τις ανάγκες των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών της περιοχής, σε αντίθεση με τις μεγάλες εμπορικές τράπεζες, οι οποίες, με τις κεντροποιημένες διαδικασίες, είναι αναπόφευκτα αποξενωμένες από την τοπική κοινωνία.
Ο τραπεζικός κλάδος στην Ελλάδα εμφανίζει πολύ υψηλό βαθμό συγκέντρωσης και δίνει έμφαση στα μεγάλα αστικά κέντρα. Πολλές, λοιπόν, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις της περιφέρειας αντιμετωπίζουν δυσκολίες πρόσβασης στον τραπεζικό δανεισμό. Οι μεγάλες εμπορικές τράπεζες, είτε λόγω μεγέθους είτε λόγω φιλοσοφίας, δεν μπορούν να τις προσεγγίσουν εξίσου αποτελεσματικά και άμεσα.
Σε αντίθεση με αυτές, οι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν τη σκοπιμότητα και τα ευρύτερα οφέλη συγκεκριμένων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων συνυφασμένων με τις τοπικές ανάγκες και συνθήκες. Θα μπορούσαμε, λοιπόν, να πούμε ότι οι συνεταιριστικές τράπεζες λειτουργούν συμπληρωματικά προς τον παραδοσιακό τραπεζικό τομέα.
Η μεγάλη όμως διαφορά είναι στην αντιμετώπιση των πελατών στις καθημερινές τους συναλλαγές. Οι συστημικές, όπως χαρακτηρίζονται, τράπεζες, τα τελευταία χρόνια, μειώνουν ραγδαία τον αριθμό των καταστημάτων και των εργαζομένων τους. Αυτό έχει αρνητική επίπτωση στην ποιότητα της εξυπηρέτησης των συναλλασσόμενων. Οι συνεταιριστικές τράπεζες, αντιθέτως, διατηρούν μια πιο πελατοκεντρική προσέγγιση. Η προσωπική επαφή, η ευκολία πρόσβασης, η φιλική αντιμετώπιση και η εξυπηρέτηση των πελατών είναι αυτό που τις διαφοροποιεί από το υπόλοιπο τραπεζικό σύστημα.
Oι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν τη σκοπιμότητα και τα ευρύτερα οφέλη συγκεκριμένων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων συνυφασμένων με τις τοπικές ανάγκες
Θα επίσης πρέπει εδώ να τονίσουμε μια σημαντική ιδιαιτερότητα των συνεταιριστικών τραπεζών. Οι πελάτες μιας συνεταιριστικής τράπεζας είναι και ιδιοκτήτες της, και αντίστροφα. Οι ιδιοκτήτες, μέλη, μέτοχοι, συνεταίροι των συνεταιριστικών τραπεζών είναι και πελάτες τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι σχέσεις, η συνεργασία της τράπεζας, των εργαζομένων σε αυτήν και των πελατών της να είναι σε ένα εντελώς διαφορετικό επίπεδο.
Όλα τα παραπάνω είναι τα σημαντικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα μέσω των οποίων οι συνεταιριστικές τράπεζες είναι σε θέση να αξιοποιήσουν αποτελεσματικότερα τους πόρους που προέρχονται από την τοπική αποταμίευση, με σκοπό την ανάπτυξη του τοπικού επιχειρείν και τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, και τη δημιουργία νέων, συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ανάπτυξη του τοπικού και εγχώριου παραγόμενου προϊόντος.
Ποιες συνθήκες επικρατούν σήμερα στον κλάδο και ποιες είναι οι προοπτικές;
Στην Ελλάδα, μέχρι το 2012, λειτουργούσαν 16 συνεταιριστικές τράπεζες, οι οποίες, με την τοπική ή περιφερειακή τους άδεια, κάλυπταν όλη την ελληνική περιφέρεια, από τον Έβρο έως την Κρήτη.
Κατά τη διάρκεια όμως της οικονομικής κρίσης, που κράτησε μία δεκαετία, και με τη συρρίκνωση του τραπεζικού κλάδου, έχασαν την άδειά τους, συγχωνεύθηκαν ή άλλαξαν νομική μορφή 10 συνεταιριστικές τράπεζες.
Σήμερα, λοιπόν, συνεχίζουν τη λειτουργία τους 6 συνεταιριστικές τράπεζες, η Συνεταιριστική Τράπεζα Χανίων, που είναι η μεγαλύτερη του κλάδου, η Συνεταιριστική Τράπεζα Ηπείρου, η Συνεταιριστική Τράπεζα Κεντρικής Μακεδονίας (που προέρχεται από τη συγχώνευση των Συνεταιριστικών Τραπεζών Σερρών και Πιερίας), η Συνεταιριστική Τράπεζα Olympus (που προέρχεται από τη συγχώνευση των Συνεταιριστικών Τραπεζών Δράμας και Έβρου) και δύο στη Θεσσαλία, η Συνεταιριστική Τράπεζα Καρδίτσας και η Συνεταιριστική Τράπεζα Θεσσαλίας.
Η μεγαλύτερη, ιστορικά, συνεταιριστική τράπεζα της χώρας, η Παγκρήτια Συνεταιριστική Τράπεζα, άλλαξε το 2019 τη νομική της μορφή σε ΑΕ και μετατράπηκε έτσι σε εμπορική τράπεζα. Τα προηγούμενα χρόνια, και μέσα στην οικονομική κρίση, αφαιρέθηκε από τον επόπτη η άδεια λειτουργίας από τις Συνεταιριστικές Τράπεζες Λαμίας, Λέσβου-Λήμνου, Δυτικής Μακεδονίας, Αχαϊκής, Πελοποννήσου, Ευβοίας και Δωδεκανήσου.
Όπως αντιλαμβάνεστε, ο κλάδος των συνεταιριστικών τραπεζών στην Ελλάδα συρρικνώθηκε σε μεγάλο βαθμό τα τελευταία δέκα χρόνια, με αποτέλεσμα να αποτελεί πλέον κάτω του 1% του τραπεζικού μας συστήματος. Αυτό είναι πολύ λυπηρό, ειδικά εάν το συγκρίνει κανείς με την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου σε πολλές χώρες ο κλάδος των συνεταιριστικών τραπεζών αποτελεί ακόμη και το 40% του τραπεζικού συστήματος.
Πολλοί είναι οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτήν την κατάσταση. Η Πολιτεία δεν στήριξε όπως θα μπορούσε τον θεσμό, εξαιρώντας τις συνεταιριστικές τράπεζες από όλα τα πακέτα στήριξης. Οι συνεταιριστικές τράπεζες στην Ελλάδα λειτουργούν κάτω από ένα αναχρονιστικό θεσμικό πλαίσιο, εμπόδιο στην ανάπτυξή τους. Η εποπτεύουσα αρχή υπήρξε πάντα πολύ αυστηρή με τον κλάδο, επιβάλλοντας εποπτικές υποχρεώσεις που δεν είχαν οι αντίστοιχες τράπεζες στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Τέλος, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε τα λάθη και τις ευθύνες διοικήσεων συνεταιριστικών τραπεζών, που οδήγησαν τελικά στην αφαίρεση της άδειας λειτουργίας τους.
Ποιες συγκυρίες εντείνουν την ανάγκη συγκέντρωσης δυνάμεων;
Μετά το τέλος της οικονομικής κρίσης, που στην Ελλάδα κράτησε δέκα ολόκληρα χρόνια, προέκυψε η πανδημία και η υγειονομική κρίση. Τώρα, βιώνουμε μια νέα, παγκόσμια, ενεργειακή κρίση και υψηλό πληθωρισμό, που απειλούν τις οικονομίες του πλανήτη. Οι τράπεζες στην Ελλάδα για να διατηρήσουν την κερδοφορία τους προσπαθούν να μειώσουν το κόστος λειτουργίας, περιορίζοντας το δίκτυο των καταστημάτων και μειώνοντας το προσωπικό τους. Η ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπηρεσιών και η απόσχιση δραστηριοτήτων είναι η στρατηγική που θα φέρει μείωση του κόστους μέσα από τις οικονομίες κλίμακας.
Ο θεσμός μπορεί να έχει μέλλον, αρκεί να πιστέψουμε στα πλεονεκτήματα που μπορεί να δώσει στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις
Οι συνεταιριστικές τράπεζες είχαν την ατυχία να απολέσουν, μέσα στην κρίση, την κεντρική τους τράπεζα. Την Πανελλήνια Τράπεζα, η οποία ήταν δημιούργημα των συνεταιριστικών τραπεζών μέσω της οποίας λάμβαναν πολλές κοινές υπηρεσίες. Μετά το κλείσιμο της Πανελλήνιας, κάναμε, ως Ένωση Συνεταιριστικών Τραπεζών, στρατηγική συμφωνία με την Τράπεζα Αττικής για τις ηλεκτρονικές, κυρίως, υπηρεσίες. Η συμφωνία αυτή θα μπορούσε να είναι επωφελής και για τις δύο πλευρές. Οι αλλαγές όμως διοικήσεων στην Τράπεζα Αττικής δεν άφησαν το έργο να ολοκληρωθεί όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί, με αποτέλεσμα οι συνεταιριστικές τράπεζες να αναζητήσουν νέους παρόχους.
Όπως όμως είπα και προηγουμένως, οι συνεταιριστικές τράπεζες στην Ελλάδα, παρά τη σημαντική παρουσία που έχουν στην περιφέρεια, διατηρούν μικρό μερίδιο αγοράς. Οι συγκυρίες της οικονομίας καθιστούν την ανάγκη συνεργασιών απαραίτητη για την επιβίωσή τους. Η συγκέντρωση δυνάμεων θα βοηθήσει τις συνεταιριστικές τράπεζες να διατηρήσουν και να αυξήσουν την παρουσία τους στην τραπεζική αγορά. Θα τις βοηθήσει να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας μέσα από την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπηρεσιών, όπως επιτάσσει η σύγχρονη τραπεζική.
Πώς βλέπετε το μέλλον του θεσμού και τι εκτιμάτε ότι πρέπει να γίνει;
Οι συνεταιριστικές τράπεζες στην Ελλάδα, παρά το μικρό τους μέγεθος, παρουσιάζουν τα τελευταία χρόνια, αξιοσημείωτη αύξηση των μεγεθών τους. Οι έξι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν, με στοιχεία Σεπτεμβρίου 2022, 1,34 δισ. ενεργητικό, 1,22 δισ. χορηγήσεις, 1,65 δισ. καταθέσεις και 110.000 μέλη-συνεταίρους. Τα μεγέθη αυτά εξυπηρετούνται από τα 55 καταστήματα που διαθέτουν και απασχολούν συνολικά 552 άτομα προσωπικό.
Όμως, όπως ήδη σας ανέφερα, το θεσμικό πλαίσιο δεν ευνοεί την ανάπτυξη του θεσμού στην Ελλάδα. Θα πρέπει να υπάρξει σαφής βούληση από την πλευρά της Πολιτείας για τη διατήρηση και την ανάπτυξη του κλάδου. Οι συνεταιριστικές τράπεζες πρέπει να αντιμετωπίζονται με ίσους όρους από τις κυβερνήσεις και τον επόπτη. Δεν είχαμε, όπως θα έπρεπε, όλα τα «εργαλεία» που είχαν στη διάθεσή τους οι εμπορικές τράπεζες.
Τα «εργαλεία», όπως αυτά για τη μείωση των κόκκινων δανείων, δεν είχαν την απαραίτητη πρόβλεψη για την εκμετάλλευσή τους από τις μικρότερες τράπεζες.
Ένα άλλο παράδειγμα είναι η ένταξή μας στο Ταμείο Ανάκαμψης, η οποία καθυστερεί αδικαιολόγητα. Είναι ζήτημα ίσης αντιμετώπισης και υγιούς ανταγωνισμού για τον κλάδο. Οι συνεταιριστικές τράπεζες έχουν αποδείξει και στο παρελθόν ότι έχουν τη δυνατότητα να διοχετεύσουν τα κονδύλια αυτά στη μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα στη χώρα μας.
Ο θεσμός μπορεί να έχει μέλλον, αρκεί να πιστέψουμε στα πλεονεκτήματα που μπορεί να δώσει στην ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας μετά από τις αλλεπάλληλες κρίσεις. Η συνεταιριστική ιδέα δεν είχε ποτέ στην Ελλάδα την αντιμετώπιση που θα έπρεπε και για αυτό οι ευθύνες ανήκουν σε όλους.
Πρέπει να πιστέψουμε ότι ο συνεργατισμός είναι απαραίτητο κομμάτι μιας σύγχρονης οικονομίας, απαραίτητος συνεκτικός κρίκος μιας κοινωνίας που θέλει να προοδεύσει.
