Tέσσερα χρήσιμα βιβλία από την Τράπεζα της Ελλάδος

Η νέα εκδοτική σειρά «Τεκμήρια από το Ιστορικό Αρχείο» παρουσιάστηκε από τους συντελεστές της, στο Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος.

Η σειρά αποτελεί έκδοση του Κέντρου Πολιτισμού, Έρευνας και Τεκμηρίωσης της Τράπεζας της Ελλάδος και αναδεικνύει τον πλούτο του Ιστορικού Αρχείου της Τράπεζας της Ελλάδος μέσα από αδημοσίευτα έγγραφα, εμπιστευτικές εκθέσεις, υπηρεσιακή αλληλογραφία και προσωπικές μαρτυρίες προσώπων που συνδέονται με την Τράπεζα και έπαιξαν ρόλο (μικρό ή μεγάλο) στις εξελίξεις τα τελευταία 100 χρόνια.

Η σειρά αριθμεί μέχρι σήμερα 4 βιβλία:

1. «Η συμφωνία σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ: Οι διαπραγματεύσεις μέσα από το αρχείο του Ιωάννη Πεσμαζόγλου», με εισαγωγή Ειρήνης Καραμούζη (2022),

1. «Πτυχές της αποκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα, 1922-1930», με εισαγωγή Λένας Α. Κορμά (2021),

1. «Κυριάκος Βαρβαρέσος, Η ελληνική οικονομική κατάσταση – Υπόμνημα προς τον Υφυπουργό Εξωτερικών Dean Acheson, 1946», με εισαγωγή Σωτήρη Ριζά (2019), και

1. «Σωκράτης Κοσμίδης, Ημερολόγιο 1941-1945. Από την Αθήνα στο Λονδίνο με την εξόριστη κυβέρνηση: ένας υπάλληλος της Τράπεζας της Ελλάδος αφηγείται», με εισαγωγή Άντζελας Καραπάνου (2019).

Στην παρουσίαση πρώτος πήρε τον λόγο ο Επιστημονικός Υπεύθυνος του Ιστορικού Αρχείου της Τράπεζας της Ελλάδος και Επίκουρος Καθηγητής Οικονομικής Ιστορίας και Πολιτικής Οικονομίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Ανδρέας Κακριδής, ο οποίος τόνισε ότι στα βιβλία της σειράς συνυπάρχουν απόρρητα έγγραφα, υπηρεσιακή αλληλογραφία, εμπιστευτικές εκθέσεις και προσωπικές μαρτυρίες, τα οποία αναδεικνύουν το εύρος του Ιστορικού Αρχείου της Τράπεζας της Ελλάδος.

• «Κάθε βιβλίο εστιάζει σε ένα κομβικό γεγονός, μια κρίσιμη περίοδο ή ένα σημαντικό πρόσωπο, που φωτίζεται μέσα από αδημοσίευτο αρχειακό υλικό και, όταν το θέμα μας επιτρέπει, σπάνιες φωτογραφίες», ανέφερε. «Πρωτοβουλίες όπως τα “Τεκμήρια” αποτελούν εξαιρετικές αφορμές να υποστηριχθεί η αρχειακή έρευνα και να κινητοποιηθούν πόροι για την αξιοποίηση νέου υλικού, αλλά και νέων ερευνητών και ερευνητριών», συμπλήρωσε ο Ανδρέας Κακριδής και προσέθεσε ότι «στα επόμενα βιβλία, φιλοδοξούμε να δώσουμε ακόμα μεγαλύτερη έμφαση σε αυτή τη διάσταση: οι περισσότερες ιδέες που βρίσκονται στα σκαριά αξιοποιούν αρχεία που προστέθηκαν πρόσφατα στις συλλογές μας και θα ταξινομηθούν ή ταξινομήθηκαν ειδικά γι’ αυτό τον σκοπό».

Στη συνέχεια η ιστορικός και προϊσταμένη του Τμήματος Κοινοβουλευτικών Αρχείων στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων Άντζελα Καραπάνου μίλησε για το «Ημερολόγιο 1941-1945» του Σωκράτη Κοσμίδη, του οποίου είχε την επιμέλεια.

Ο Κοσμίδης ήταν ένας από τους τρεις υπαλλήλους της Τράπεζας της Ελλάδος, οι οποίοι, τον Απρίλιο του 1941, κλήθηκαν από́ τη Διοίκηση της Τράπεζας να συμμετάσχουν στην αποστολή μεταφοράς του ελληνικού χρυσού εκτός της κατεχομένης χώρας.

Στο ημερολόγιό του καταγράφει συστηματικά τις ημέρες της πολύχρονης αυτής περιπέτειας, από την Κρήτη στην Αίγυπτο και από εκεί στο Λονδίνο μέσω της Νότιας Αφρικής, και τις σχετικές πολιτικοκοινωνικές ζυμώσεις και εξελίξεις, όπως βιώθηκαν στο περιβάλλον της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης.

• «Η επεξεργασία του ημερολογίου ήταν για μένα ανακάλυψη της συναρπαστικής προσωπικής διαδρομής ενός ανθρώπου, αλλά παράλληλα κατάδυση σε μια εποχή καταλυτικών αλλαγών και κομβικών εξελίξεων για τη χώρα και τον κόσμο», ανέφερε η Άντζελα Καραπάνου. «Την έχουν αυτήν τη δύναμη τα ημερολόγια. Στις σελίδες τους η μικρή ιστορία συναντά τη μεγάλη και οι προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων μπλέκουν με τις τύχες των λαών. Γι’ αυτό άλλωστε στον χώρο της ιστοριογραφίας, με την μετάθεση του ενδιαφέροντος τα τελευταία χρόνια στα υποκείμενα, τα ημερολόγια έπαψαν πια να είναι παραμελημένα και εντάχθηκαν στις πηγές της ιστορίας.»

Ο ιστορικός και διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Έρευνας Ιστορίας του Νεώτερου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών Σωτήρης Ριζάς μίλησε για το βιβλίο με τίτλο «Η Ελληνική Οικονομική Κατάσταση», που αφορά το υπόμνημα που έγραψε ο Κυριάκος Βαρβαρέσος, το 1946, προς τον τότε Υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Dean Acheson, μετά από αίτημα του τελευταίου, στο οποίο εκθέτει με ειλικρίνεια την κατάσταση στην Ελλάδα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και προσεγγίζει τα καίρια προβλήματα – οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά – της Ελλάδας εκείνη τη δύσκολη εποχή.

Πρόκειται για ένα σχεδόν άγνωστο μέχρι σήμερα κείμενο του Βαρβαρέσου, ο οποίος είναι κυρίως γνωστός για την περίφημη «Έκθεση επί του οικονομικού προβλήματος της Ελλάδος» του 1952.

Ο Κυριάκος Βαρβαρέσος υπηρέτησε στην Τράπεζα της Ελλάδος από το 1933 έως το 1946, πρώτα ως Υποδιοικητής και κατόπιν ως Διοικητής.

• «Το Υπόμνημα του Κυριάκου Βαρβαρέσου του Αυγούστου 1946 για την ελληνική οικονομική κατάσταση είναι ένα σημαντικό τεκμήριο, γιατί δεν είναι ένα υπηρεσιακό έγγραφο αλλά ένα δοκίμιο για το ελληνικό οικονομικό αδιέξοδο από τον Οκτώβριο του 1944 έως τον Αύγουστο του 1946», ανέφερε ο Σωτήρης Ριζάς. «Ταυτόχρονα, συνιστά μια ανατομία της ελληνικής πολιτικής στις απαρχές του εμφύλιου πολέμου. Είναι προσιτό ανάγνωσμα για τον μορφωμένο αναγνώστη και, παράλληλα, εργαλείο για τους ιστορικούς που θα ενδιαφέρονταν να φωτίσουν τις δυσχέρειες της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης της Ελλάδας, πριν από την έλευση της βοήθειας του δόγματος Truman και του σχεδίου Marshall, καθώς και αγνοημένες όψεις των πολιτικών εξελίξεων προς τον εμφύλιο πόλεμο.»

Η ιστορικός και σύμβουλος διοικήσεως στο Ίδρυμα Παιδείας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού Λένα Κορμά μίλησε για το βιβλίο με τίτλο «Πτυχές της αποκατάστασης των προσφύγων στην Ελλάδα, 1922-1930», του οποίου έγραψε την εισαγωγή.

Το βιβλίο περιλαμβάνει τεκμήρια για το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, τα οποία οφείλονται στον μετέπειτα Διοικητή της Τράπεζας Εμμανουήλ Τσουδερό, ο οποίος είχε ασχοληθεί εκτενώς με το ζήτημα και δώρισε το προσωπικό του αρχείο στο Ιστορικό Αρχείο της Τράπεζας.

Η Λένα Κορμά μελέτησε τεκμήρια από το 1922 έως τις παραμονές της διάλυσης της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων (ΕΑΠ), το 1930, δίνοντας έμφαση σε πτυχές που αφορούν το έργο των κρατικών υπηρεσιών, του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων και της ίδιας της ΕΑΠ. Το βιβλίο περιλαμβάνει και την αδημοσίευτη μέχρι τώρα συλλογή στατιστικών πινάκων που συνέταξε, ως μέλος της ΕΑΠ, ο Α. Πάλλης, η οποία αποτυπώνει τις ποικίλες επιχειρησιακές διαστάσεις του εγχειρήματος της προσφυγικής αποκατάστασης.

Η Λένα Κορμά μίλησε στην παρουσίαση για τις προκλήσεις και τις δυσκολίες που προέκυψαν κατά την επεξεργασία του συγκεκριμένου αρχειακού υλικού, ενώ ιδιαίτερη μνεία έκανε στα νέα ερωτήματα και δεδομένα που γεννήθηκαν στη συνέχεια.

Για το βιβλίο «Η συμφωνία σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ: Οι διαπραγματεύσεις μέσα από το αρχείο του Ιωάννη Πεσμαζόγλου», σε επιμέλεια της Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Σύγχρονης Ιστορίας στο University of Sheffield  και στο American College of Greece Ειρήνης Καραμούζη, μίλησε ο Ανδρέας Κακριδής λόγω έκτακτης απουσίας της επιμελήτριας.

Στο βιβλίο η Ειρήνη Καραμούζη αφηγείται την εξέλιξη των διαβουλεύσεων από το 1959, όταν ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής ανέθεσε στον διατελέσαντα Σύμβουλο και Υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάγκο Πεσμαζόγλου την κύρια ευθύνη των διαπραγματεύσεων της χώρας μας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), μέχρι τις 9 Ιουλίου 1961, όταν υπεγράφη η Συμφωνία Σύνδεσης. Το βιβλίο περιλαμβάνει δεκάδες έγγραφα και φωτογραφίες από το Αρχείο Πεσμαζόγλου, το οποίο η οικογένειά του δώρισε στην Τράπεζα της Ελλάδος το 2019.

Ο Ανδρέας Κακριδής ευχαρίστησε την οικογένεια Πεσμαζόγλου για τη δωρεά της, χωρίς την οποία δεν θα ήταν δυνατή η έκδοση. Παράλληλα, εξήρε τις φροντίδες της Ειρήνης Καραμούζη, η οποία επέλεξε τα τεκμήρια και συνέταξε την εισαγωγή, συγκροτώντας ένα ενιαίο αφηγηματικό σύνολο, ενταγμένο στο διεθνές πλαίσιο της εποχής, και ρίχνοντας φως σε αθέατες πλευρές της διαπραγμάτευσης.

Ως προς την οικονομική πτυχή των διαπραγματεύσεων, σημείωσε ότι – με εξαίρεση μία παλαιότερη μελέτη του καθηγητή Χρυσάφη Ι. Ιορδάνογλου – αυτή δεν έχει εξεταστεί επαρκώς, ενώ παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον, κυρίως στον βαθμό που δεν περιλαμβάνει ό,τι θα περίμεναν οι περισσότεροι αναγνώστες.