Η τελευταία συνέντευξη του Άκη Σκέρτσου πριν αναλάβει υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ και αρμόδιος για τον συντονισμό του κυβερνητικού έργου.
O Χρήστος-Γιώργος (Άκης) Σκέρτσος ανέλαβε τα καθήκοντα του γενικού διευθυντή του ΣΕΒ στις 16 Ιουνίου του 2014, όταν η Ελλάδα πίστευε ότι έβγαινε από τη μνημονιακή κρίση.
Ένας νέος κύκλος κρίσης, ωστόσο, που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί, δοκίμασε τις αντοχές των επιχειρήσεων το 2015, παρατείνοντας αναίτια το καθοδικό σπιράλ της ύφεσης για την ελληνική οικονομία.
Πριν από τον ΣΕΒ, ο Άκης Σκέρτσος είχε διατελέσει διευθυντής του Γραφείου του Υπουργού Οικονομικών Γιάννη Στουρνάρα, από τον Ιούλιο του 2012 μέχρι τον Ιούνιο του 2014.
Στα πέντε χρόνια της ενασχόλησής του με τον ΣΕΒ, τα μέλη του συνδέσμου αυξήθηκαν κατά 70%, ενώ χάρη στις συστηματικές δημόσιες παρεμβάσεις και την αξιοσημείωτη –για τα δεδομένα του ΣΕΒ– εξωστρέφεια, η εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης και των επιχειρήσεων προς τον ΣΕΒ σημείωσε την υψηλότερη άνοδο, κατά 7 θέσεις, από το 2015 έως το 2018 (Public Issue, Δείκτης Εμπιστοσύνης στους Θεσμούς, Δεκέμβριος 2018).
Με τη συνέντευξή του στο ΧΡΗΜΑ, ο κ. Σκέρτσος παρουσιάζει τις προτεραιότητες των επιχειρήσεων και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία στον διεθνή ανταγωνισμό.
Ο Άκης Σκέρτσος είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών (Master of Arts) στον τομέα Political Management and Lobbying από το Πανεπιστήμιο George Washington των ΗΠΑ και πτυχιούχος της Σχολής Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Στον Χρήστο Ν. Κώνστα
Συμπληρώθηκαν ήδη πέντε χρόνια από την ημέρα που αναλάβατε τη θέση του γενικού διευθυντή του ΣΕΒ. Η χώρα, σήμερα, βρίσκεται μπροστά σε μια κρίσιμη εκλογική δοκιμασία. Τι θα λέγατε εσείς στον μέσο Έλληνα ψηφοφόρο;
Δεν ήταν, δεν είναι, ούτε θα είναι ποτέ, δουλειά μου να συμβουλεύω ψηφοφόρους για τις επιλογές τους. Αυτό που πιστεύω πραγματικά είναι ότι όλοι μαζί, κόμματα και πολίτες, επιχειρήσεις, φορείς και συνδικάτα, πρέπει οπωσδήποτε να συνεργαστούμε για να μη χαθεί άλλος χρόνος. Πρέπει να εργαστούμε για να αυξηθεί συνολικά το εθνικό μας εισόδημα, ώστε να δημιουργηθούν νέες, καλές και νόμιμες δουλειές, για να μπορούμε και συντάξεις να δίνουμε, και κοινωνικό κράτος να έχουμε, και να παρέχουμε επαρκή και ποιοτικά δημόσια αγαθά.
Σήμερα, μετά από όλα όσα περάσαμε τα τελευταία δέκα χρόνια, όλοι έχουμε συνειδητοποιήσει πως η ελληνική οικονομία δεν διαθέτει απεριόριστες επιλογές. Αντιθέτως, έχει περιορισμένους πόρους να διαχειριστεί και να κατανείμει μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων.
Αυτό, λοιπόν, που πρέπει να κάνουμε είναι να μεγαλώσουμε την «πίτα», να κάνουμε τη χώρα μας ελκυστική από άποψη επενδύσεων, για να σταματήσουμε την «αιμορραγία» του “brain drain”. Η αύξηση της απασχόλησης αποτελεί επιτακτική προτεραιότητα για την ελληνική οικονομία, την κοινωνική συνοχή, τη βελτίωση του βιοτικού μας επιπέδου.
Αν καταλαβαίνω καλά από αυτά που μου είπατε, πρέπει να ξεκινήσουμε τη συζήτηση από τη φορολογία. Την ανάγκη μείωσης των φορολογικών επιβαρύνσεων στην εργασία και τις επενδύσεις…
Έχετε δίκιο, αλλά εγώ προτιμώ να ξεκινήσω από την παιδεία και την εκπαίδευση, τη διαρκή, διά βίου, εκπαίδευση. Είναι κρίσιμο, είναι απαραίτητο, να αποκτήσει η Ελλάδα ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα.
Παρατηρήστε τι γίνεται γύρω μας στον υπόλοιπο κόσμο: Ο 21ος αιώνας έχει άλλες απαιτήσεις από το εκπαιδευτικό σύστημα, που προετοιμάζει τους πολίτες για να ενταχθούν στη δημοκρατική και την παραγωγική διαδικασία.
Στο παρελθόν, οι απαιτήσεις της οικονομίας ήταν διαφορετικές. Τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης του παρελθόντος, που επικεντρώνονταν στους νέους ανθρώπους, έδιναν έμφαση στην αρχική κατάρτιση και είχαν «σειριακή» λογική (πρώτα η εκπαίδευση, μετά η εργασία). Σήμερα όμως, οι ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές επιταχύνουν την απαξίωση των δεξιοτήτων.
Αυτό, με απλά λόγια, σημαίνει ότι το μεγαλύτερο μέρος της μελλοντικής προσαρμογής των δεξιοτήτων θα πρέπει να γίνεται στον χώρο εργασίας κατά την ενήλικη ζωή. Αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι πρέπει οπωσδήποτε να απελευθερώσουμε τη δυνατότητα για την ανάπτυξη και την εφαρμογή καινοτομιών στην εκπαίδευση. Πρέπει να ενθαρρυνθεί η καινοτομική δράση και η αυτονομία των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Στα σχολεία και τις σχολές πρέπει να ενισχυθούν οι εκπαιδευτικές τεχνικές που ακολουθούν τη μεθοδολογία της «εκπαίδευσης με βάση την εργασία-work based learning», όπως η μαθητεία, η πρακτική άσκηση, η απόκτηση εργασιακής εμπειρίας κ.λπ. Είναι προφανές ότι πρέπει αμέσως να ενισχυθούν οι δεσμοί των εκπαιδευτικών φορέων με τις επιχειρήσεις και τον κόσμο της εργασίας.
Για την Ελλάδα, η παιδεία είναι μια μεγάλη ευκαιρία, που, αν την εκμεταλλευτούμε, μπορούμε και εθνικό εισόδημα να παράξουμε, αλλά και καλύτερους, συνειδητοποιημένους, ενεργούς πολίτες να έχουμε στην κοινωνία.
Να μιλήσουμε, τώρα, για τη φορολογία; Σήμερα, και οι δύο βασικοί διεκδικητές της εξουσίας στην Ελλάδα μιλούν για μείωση φόρων. Πώς μπορεί να γίνει μείωση φόρων χωρίς να οδηγηθούμε σε δημοσιονομική εκτροπή, και προς ποια κατεύθυνση;
Ακούστε, πρέπει πρώτα να συμφωνήσουμε ότι η πραγματική αιτία της πτώχευσης της χώρας μας δεν ήταν κάποια «σκοτεινή» διεθνής συνωμοσία εναντίον μας, αλλά ήταν η καχεξία της αγοράς, η χαμηλή παραγωγικότητα των επιχειρήσεων, η περιορισμένη εξωστρέφεια της οικονομίας και η χαμηλή ροπή προς την καινοτομία.
Οι χώρες που παράγουν διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα και υπηρεσίες δεν πτωχεύουν. Η Ελλάδα, σήμερα, είναι «πρωταθλητής» στη φορολόγηση της μισθωτής εργασίας, σε επίπεδο φόρων και ασφαλιστικών εισφορών, και των επιχειρήσεων. Με την πολιτική αυτή, δυστυχώς, δεν καταφέρνουμε να διευρύνουμε τη φορολογική βάση. Για την ακρίβεια, πετυχαίνουμε το ακριβώς αντίθετο. Σήμερα, μόλις το 30% των Ελλήνων, περίπου 2,8 εκατομμύρια, καταβάλλει το 94% των εσόδων από φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων! Οι υπόλοιποι 6 εκατομμύρια Έλληνες καταβάλλουν μόλις το 6%. Αν αναλύσουμε μάλιστα διαχρονικά τον αριθμό αυτών των φορολογουμένων που πληρώνουν τη μερίδα του λέοντος στη φορολογία εισοδήματος, θα διαπιστώσουμε ότι κάθε χρόνο γίνονται όλο και λιγότεροι. Κι αυτό είναι φυσιολογικό. Όταν αυξάνονται οι φόροι, οι πολίτες έχουν την τάση να κρύβουν εισοδήματα και περιουσίες.
Σήμερα όμως χρειαζόμαστε το ακριβώς αντίθετο. Η Ελλάδα πρέπει να προσελκύσει επενδύσεις, κεφάλαια, περιουσίες. Πρέπει να γίνουμε τόπος προορισμού των επενδυτικών πρωτοβουλιών.
Να το εξηγήσουμε αυτό με αριθμούς;
Σήμερα, πραγματοποιούνται 22 δισ. ευρώ δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις, περίπου 11% του ΑΕΠ. Στην υπόλοιπη Ευρώπη το ποσοστό αυτό ξεπερνάει το 20%. Με τους σημερινούς ρυθμούς, το επενδυτικό κενό που δημιουργήθηκε στα χρόνια της κρίσης εκτιμάται ότι θα κλείσει τουλάχιστον μετά από 20 χρόνια.
Για να επιστρέψει η Ελλάδα στην ευρωπαϊκή κανονικότητα πρέπει να πραγματοποιούνται οι διπλάσιες επενδύσεις ετησίως, από 40-45 δισ. ευρώ, και η οικονομία να τρέχει με 4% ρυθμούς μεγέθυνσης του ΑΕΠ. Για να γίνει αυτό πρέπει οπωσδήποτε να αλλάξουμε τον τρόπο που φορολογούμε το κεφάλαιο, την εργασία και το εισόδημα στην Ελλάδα.
Τι είδους φορολογικό πλαίσιο προτείνετε;
Αν συνυπολογίσουμε τον συντελεστή φορολογίας επιχειρήσεων, την ειδική εισφορά αλληλεγγύης, τον φόρο στα διανεμόμενα μερίσματα και τις εισφορές μελών ΔΣ, η χώρα μας βρίσκεται μακράν πρώτη στον κατάλογο των ευρωπαϊκών οικονομιών με τους υψηλότερους φορολογικούς συντελεστές σε επιχειρήσεις και εργασία. Αυτόματο αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η φοροδιαφυγή και η λεγόμενη «άτυπη οικονομία».
Η φορολογία πρέπει να λειτουργήσει ως κίνητρο για επενδύσεις, κίνητρο για πρωτοβουλίες, κίνητρο για ανάδειξη και αξιοποίηση του πλούτου που δημιουργείται. Για να μη σας κουράζω: η λύση στο πρόβλημα της ανάπτυξης είναι η φορολογική δικαιοσύνη. Δηλαδή πιο δίκαιη κατανομή των φορολογικών βαρών, με πιο λογικούς φορολογικούς συντελεστές για όσους πληρώνουν αλλά και για όσους δεν πληρώνουν, και ταυτόχρονα ευρεία ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τιμολόγησης και των ηλεκτρονικών πληρωμών, για να περιοριστεί η παραοικονομία.
Μερικοί λένε ότι το μέγεθος της παραοικονομίας στην Ελλάδα ξεπερνά το 21% του ΑΕΠ…
Μόνο το ποσό του ΦΠΑ που διαφεύγει από τα κρατικά ταμεία υπολογίζεται σε 6 δισ. ευρώ, περίπου όσο δύο ΕΝΦΙΑ. Αν συνεχίσουμε να φορολογούμε με τον ίδιο τρόπο, η βαριά φορολογία στους λίγους συνεπείς θα συνεχίσει να λειτουργεί ως αντικίνητρο για να διατηρεί κανείς φανερά εισοδήματα στην Ελλάδα.
Αντιθέτως, σήμερα η φορολογία λειτουργεί ως κίνητρο φυγής, στερώντας από τη χώρα πολύτιμη φορολογητέα ύλη. Με το σημερινό καθεστώς φορολογίας, η οικονομία δεν μπορεί να αναπτυχθεί σε υγιείς βάσεις, οι άνθρωποι εργάζονται σε επισφαλείς δουλειές, με χαμηλούς μισθούς και χωρίς ασφαλιστική κάλυψη ή προοπτική επαγγελματικής ανάπτυξης και εξέλιξης, οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να μεγαλώσουν ούτε και να κάνουν πιο σύνθετες επενδύσεις, όπως είναι οι βιομηχανικές επενδύσεις ή οι επενδύσεις σε υψηλή τεχνολογία.
Τώρα που αναφέρατε τη μαγική λέξη «δικαιοσύνη», καταλαβαίνω ότι ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων στην Ελλάδα δεν είναι τόσο η φορολογία όσο η αργή και αναποτελεσματική απόδοση δικαιοσύνης…
Η βαριά, παράλογη φορολογία είναι σίγουρα ανασταλτικός παράγοντας για τις επενδύσεις, αλλά –έχετε δίκιο– η απονομή της δικαιοσύνης βρίσκεται στην κορυφή των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν σήμερα οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές.
Σύμφωνα με τις έρευνες που έχει πραγματοποιήσει ο ΣΕΒ, η καθυστέρηση στην απονομή δικαιοσύνης αποτελεί το τρίτο σημαντικότερο εμπόδιο στην καθημερινή λειτουργία των επιχειρήσεων, με σχεδόν τις μισές επιχειρήσεις να δηλώνουν ότι τους δυσκολεύει πολύ στην καθημερινότητά τους.
Tα δικαστήρια καταλαμβάνουν την τελευταία θέση μεταξύ των 13 δημόσιων φορέων και υπηρεσιών που αξιολογήθηκαν. Αντίστοιχες είναι και οι αρνητικές επιδόσεις στους δείκτες του “Doing Business” της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Πώς μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση;
Στον ΣΕΒ έχουμε επανειλημμένα καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις για την αναβάθμιση και επιτάχυνση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης. Αναγνωρίζουμε τα βήματα που, έστω και αργά, συντελούνται. Είναι όμως αποσπασματικά, όπως η θετική πρόσφατη ολοκλήρωση του E-Justice στη διοικητική δικαιοσύνη, όχι όμως και στην ποινική και πολιτική, που αγνοείται η τύχη του.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της δικαιοσύνης σε συνδυασμό με στοχευμένες παρεμβάσεις που θα μειώσουν τις αναβολές δικασίμων αποτελούν μείζονες προτεραιότητες. Εκτός των άλλων, θα συμβάλουν στην αναγκαία αξιολόγηση δομών, δικαστών και δικηγόρων.
Επιπλέον, η μείωση του όγκου των εκκρεμών υποθέσεων, μέσω της ομαδοποίησης και εκκαθάρισης ομοειδών υποθέσεων από ειδικές συνθέσεις (π.χ. για στρατηγικές επενδύσεις ή κόκκινα δάνεια), η υιοθέτηση συστήματος ταξινόμησης και προ-επεξεργασίας υποθέσεων (κατά το γαλλικό πρότυπο) και η θέσπιση νομικού βοηθού θα μπορούσαν να διευκολύνουν το έργο των δικαστών και πρέπει να διερευνηθούν.
Υπάρχει όμως και το πρόβλημα της πολυνομίας και των αντικρουόμενων νομοθετικών παρεμβάσεων που, κατά ριπάς, ψηφίζει το Ελληνικό Κοινοβούλιο…
Η δικαστική εξουσία, όσο αποτελεσματική κι αν θέλει να είναι, δεν μπορεί να πετύχει αποτελέσματα όταν υπάρχει κακοδιοίκηση, πολυνομία, ακόμη και άρνηση συμμόρφωσης της κεντρικής διοίκησης με τις αποφάσεις των δικαστηρίων.
Για αυτό και στον ΣΕΒ δεν θα σταματήσουμε ποτέ να ζητάμε καλύτερους νόμους και μια αποτελεσματικότερη διοίκηση, που αποτελεί και τη μόνη βιώσιμη λύση για ουσιαστικά αποτελέσματα.
Τι θα συμβούλευε σήμερα ο Άκης Σκέρτσος έναν νέο άνθρωπο που θέλει να ενταχθεί με αξιώσεις στην παραγωγική διαδικασία; Ποια είναι τα επαγγέλματα και οι επιχειρήσεις του μέλλοντος;
Θα επαναλάβω, και πάλι, πως δεν είναι δουλειά μου να συμβουλεύω. Μπορώ, ωστόσο, να διατυπώσω τις παρατηρήσεις μου από αυτά που συμβαίνουν σήμερα στον πλανήτη. Ουδείς πλέον αμφιβάλλει πως η τεχνολογία και ο αυτοματισμός, οι ψηφιακές πλατφόρμες και η καινοτομία αλλάζουν ριζικά τον τρόπο που δουλεύουμε. Αλλάζει η φύση της εργασίας, αποδομούνται δεκάδες επαγγέλματα και, φυσικά, δημιουργούνται καινούργια.
Εξελίξεις όπως τα μαζικά δεδομένα (big data), το υπολογιστικό νέφος, η τρισδιάστατη εκτύπωση και η οικονομία της πλατφόρμας αλλάζουν τις αγορές προϊόντων, τα επιχειρηματικά μοντέλα και την εργασία και, κατά συνέπεια, τις ανάγκες κάθε τομέα σε δεξιότητες.
Υπάρχει συνέχεια στην εξέλιξη. Το internet of things, η ρομποτική, τα νέα υλικά και η νανοτεχνολογία θα επηρεάσουν τον τρόπο που δημιουργείται πλούτος και αξία κατά την επόμενη δεκαετία.
Ποιες είναι, λοιπόν, οι νέες συνθήκες και απαιτήσεις στην αγορά εργασίας;
Το βλέπουμε και το βιώνουμε ήδη. Οι επιχειρήσεις ζητούν νέου τύπου γνώσεις και δεξιότητες, ακόμη και σε υπάρχοντα επαγγέλματα και ειδικότητες, αφού οι ψηφιακές τεχνολογίες τα μετασχηματίζουν.
Το πιο κλασικό παράδειγμα είναι ο χώρος του μάρκετινγκ. Πώς είναι δυνατόν να σχεδιαστεί μια στρατηγική μάρκετιγνκ σε μια επιχείρηση σήμερα χωρίς ψηφιακές δεξιότητες και γνώση της λειτουργίας των ψηφιακών μέσων;
Προφανώς, δημιουργείται ανάγκη και για νέα επαγγέλματα, νέες ειδικότητες. Λίγα χρόνια πριν, δεν υπήρχαν αναλυτές του Διαδικτύου, σχεδιαστές εφαρμογών και ειδικοί στα μαζικά δεδομένα.
Αυτό σημαίνει ότι θα υπάρξουν και νέου τύπου εργασιακές σχέσεις;
Παλιότερα, η επιτυχία ενός εργαζομένου ή ενός στελέχους αποτιμάτο με τη διάρκεια παραμονής του σε μια επιχείρηση ή έναν Οργανισμό. Κάποιος που έμενε πολλά χρόνια στον ίδιο φορέα θεωρούνταν αυτοδικαίως επιτυχής, αφού είχε κατά τεκμήριο την εμπιστοσύνη της εργοδοσίας.
Σήμερα, μειώνονται σημαντικά οι περιπτώσεις ισόβιας απασχόλησης στον ίδιο εργοδότη. Η δυνατότητα εξεύρεσης νέας εργασίας απαιτεί την ικανότητα διατήρησης της απασχολησιμότητας του ατόμου μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης. Επίσης, καθώς ενισχύεται η αυτοαπασχόληση και η αυτόνομη εργασία αυξάνονται οι ανάγκες για δεξιότητες που αφορούν την επιχειρηματικότητα, τη διαχείριση έργου κ.λπ.
Οι αλλαγές αυτές όμως αυξάνουν την αβεβαιότητα στον κόσμο της εργασίας. Οι εργαζόμενοι ανησυχούν είτε ότι θα χάσουν τις δουλειές τους, λόγω των ρομπότ και των μηχανών, είτε ότι δεν θα είναι σε θέση να βρουν κατάλληλη εργασία στη νέα, ψηφιακή εποχή.
Οι αλλαγές είναι αδιαμφισβήτητες και καταλυτικές. Σύμφωνα με έρευνα του ΟΟΣΑ, σχεδόν μία στις δύο θέσεις εργασίας έχει πιθανότητα να αυτοματοποιηθεί ή να επηρεαστεί από την τεχνητή νοημοσύνη, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, μέσα στα επόμενα χρόνια.
Στην Ελλάδα, το ποσοστό είναι από τα υψηλότερα, καθώς έχουν καθυστερήσει να εφαρμοσθούν οι αλλαγές στην παραγωγική διαδικασία και στην οργάνωση της εργασίας, που λαμβάνουν χώρα στις υπόλοιπες χώρες του ΟΟΣΑ εδώ και περίπου δύο δεκαετίες.
Πιο «ευάλωτοι» σε μελλοντική αυτοματοποίηση είναι οι εργαζόμενοι με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο στους τομείς της μεταποίησης, της γεωργίας, των κατασκευών και των υπηρεσιών. Αντίθετα, πιο δύσκολο να αυτοματοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό είναι η εργασία επαγγελματιών με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και μεγάλη εξειδίκευση.
Η σύγχρονη τεχνολογική επανάσταση «μεροληπτεί» σε βάρος των επαναλαμβανόμενων διαδικασιών (routine-biased) και όχι σε βάρος των δεξιοτήτων (not skill-biased).
Επομένως;
Ειλικρινά, πιστεύω πως δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε την τεχνολογική αλλαγή. Αντίθετα, πρέπει να ανησυχούμε όταν διαπιστώνουμε την έλλειψή της ή την καθυστερημένη άφιξή της στην οικονομία μας και ιδιαίτερα στους εξωστρεφείς τομείς που παράγουν και εξάγουν εμπορεύσιμα προϊόντα και υπηρεσίες.
Γι’ αυτό επαναλαμβάνω αυτό που σας είπα από την αρχή. Πρέπει να ενισχυθούν οι δεσμοί των εκπαιδευτικών φορέων με τις επιχειρήσεις και τον κόσμο της εργασίας. Η συνεργασία πρέπει να είναι συγκεκριμένη: Να σχεδιαστούν προγράμματα σπουδών για ΜΒΑs, να λειτουργήσουν επιχειρηματικές θερμοκοιτίδες, να εκπονηθούν βιομηχανικά διδακτορικά, να ενισχυθεί η διά βίου μάθηση.
(Αναδημοσίευση από το περιοδικό ΧΡΗΜΑ, τευχ. Μάιος – Ιούνιος)
