του Χρήστου Νούνη, Προέδρου ΔΣ του Ταμείου Επαγγελματικής Ασφάλισης του Υπουργείου Οικονομικών (ΤΕΑ-ΥΠΟΙΚ) και Προέδρου της Ελληνικής Ένωσης Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΕΛΕΤΕΑ)
Η επικείμενη κυβερνητική μεταρρύθμιση στη χώρα μας, με τη θέσπιση της επικουρικής κεφαλαιοποιητικής κοινωνικής ασφάλισης για τους νέους εργαζομένους, αναμένεται να συμβάλει στην υπογραφή ενός νέου «κοινωνικού συμβολαίου» για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας και της επάρκειας του συνταξιοδοτικού συστήματος.
Το νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» θα αποτελέσει τη νέα σιωπηρή συμφωνία μεταξύ των μελών της ελληνικής κοινωνίας, που θα προσδιορίζει αφενός την αλληλεγγύη και τη δικαιότερη κατανομή του βάρους της χρηματοδότησης του συνταξιοδοτικού συστήματος, σε μια κοινωνία που γερνά ταχέως, και αφετέρου την αποτελεσματικότερη κατανομή της δημιουργημένης αξίας των εργαζομένων για τη διασφάλιση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αμεροληψίας.
Στο νέο πλαίσιο, θεματοφύλακες του νέου «κοινωνικού συμβολαίου» θα είναι οι τρεις (3) πυλώνες κοινωνικής ασφάλισης. Με άλλα λόγια, ο Έλληνας ασφαλισμένος θα τηρεί στη συνταξιοδοτική του καρτέλα από ένα έως και τρία αυτόνομα συμβόλαια ατομικής ασφάλισης.
Το Δημόσιο, ως πρώτος πυλώνας (κοινωνική ασφάλιση), θα έχει τον ρόλο της διασφάλισης των δικαιωμάτων των συνταξιούχων και της τήρησης της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών μέσω του νέου διαγενεακού συμβολαίου.
Ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης θα διασφαλίζει την ισότητα, δηλαδή την ισομερή κατανομή με βάση τις βασικές ανάγκες των συνταξιούχων. Ουσιαστικά, οι κυβερνήσεις αναλαμβάνουν την τήρηση ενός διαγενεακού «κοινωνικού συμβολαίου». Το σκέλος αυτό θα αποτελέσει το ελάχιστο κοινωνικό «δίχτυ ασφαλείας», που θα είναι η καθολικά συλλογική υποχρέωση του κράτους για κάλυψη των βασικών αναγκών όλων των εργαζομένων που ολοκληρώνουν τον εργασιακό τους βίο και ξεκινούν τη συνταξιοδοτική περίοδο της ζωής τους.
Παράλληλα, με το νέο κεφαλαιοποιητικό επικουρικό της κυβέρνησης υποχρεωτικού χαρακτήρα, οι εργαζόμενοι κάτω των 35 ετών θα μπορούν να συμπληρώσουν ένα μέρος του μελλοντικού τους εισοδήματος.
Ο δεύτερος πυλώνας, δηλαδή τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ), θα αναλάβουν το νέο «επαγγελματικό συμβόλαιο» μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων (κοινωνικών εταίρων), για τη διασφάλιση εισοδήματος των εργαζομένων με την υποστήριξη των εργοδοτών τους.
Ο δεύτερος πυλώνας έχει κεφαλαιοποιητικό χαρακτήρα και θα λειτουργεί συμπληρωματικά, διασφαλίζοντας τη δικαιοσύνη, τη διαφάνεια και την αμεροληψία. Η χρηματοδότηση είναι μακροχρόνια, με ορίζοντα την ηλικία έναρξης της συνταξιοδότησης. Το επαγγελματικό αυτό συμβόλαιο θα αποτελεί τη συλλογική επιβράβευση των εργαζομένων, με βάση την παραγόμενη και προστιθέμενη αξία που προσφέρουν κατά τον εργασιακό τους βίο στις επιχειρήσεις απασχόλησής τους και παράλληλα την αναγνώριση-επιβράβευση αυτής από τους εργοδότες τους.
Τέλος, ο τρίτος πυλώνας θα αφορά το παραδοσιακό «προσωπικό συμβόλαιο» των πολιτών, όπου θα αποταμιεύουν σε προαιρετική βάση πρόσθετους πόρους από τα εισοδήματα εργασίας τους για την περαιτέρω ενίσχυση του μελλοντικού συνταξιοδοτικού εισοδήματος.
Δεύτερος πυλώνας ασφάλισης: Το νέο «επαγγελματικό συμβόλαιο»
Τα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης αποτελούν τους θεματοφύλακες του επαγγελματικού συμβολαίου μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών.
Τα τελευταία χρόνια, ο θεσμός των ΤΕΑ έχει λάβει σημαντική αναγνώριση από τους εργαζομένους και τους εργοδότες τους. Η ανάπτυξη του κλάδου, ιδίως την τελευταία πενταετία, είναι αποτέλεσμα της αναγνώρισης των αναγκών των κοινωνικών εταίρων (εργοδοτών-εργαζομένων) και της προστιθέμενης αξίας του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης ως αποτελεσματικού εργαλείου κινητροδότησης και ανταμοιβής του εργατικού δυναμικού.
Η εργασιακή ανασφάλεια καθ’ όλη τη διάρκεια της κρίσης, οι σημαντικές περικοπές των κύριων και επικουρικών συντάξεων, η αύξηση των ορίων ηλικίας και τα ολοένα και μειούμενα ποσοστά αναπλήρωσης ανέδειξαν και κατέστησαν επιτακτική την ανάγκη για συμπλήρωση του εισοδήματος των εργαζομένων μετά τη συνταξιοδότηση.
Τα ΤΕΑ, ως ο επίσημα θεσμοθετημένος δεύτερος πυλώνας ασφάλισης (επαγγελματική ασφάλιση) στη χώρα μας, φαίνεται να αποτελούν μια επιλογή που σταδιακά όλο και περισσότεροι εργοδότες και εργαζόμενοι επιλέγουν ως εργαλείο για τη μακροχρόνια αποτεμίευσή τους.
Τα ΤΕΑ αποτελούν αποδεδειγμένα διεθνώς μια βιώσιμη και αξιόπιστη λύση, με πολλαπλά μακροχρόνια οφέλη τόσο για τους εργοδότες όσο και για τους ασφαλισμένους-εργαζομένους.
Παρά το γεγονός ότι τα ΤΕΑ λειτουργούν στην πλειονότητά τους σε εθελοντική βάση, η διείσδυση του θεσμού, ιδίως τα τελευταία χρόνια, απολαμβάνει την εμπιστοσύνη εργοδοτών και εργαζομένων και έχει «αγκαλιαστεί» λόγω των σημαντικών πλεονεκτημάτων που προσφέρει.
Τα ΤΕΑ δεν είναι τίποτε περισσότερο, αλλά και τίποτε λιγότερο, από ένα κεφαλαιοποιητικό όχημα μακράς αποταμίευσης, το οποίο διοικείται αποτελεσματικά από τους ίδιους τους κοινωνικούς εταίρους που το ιδρύουν και το διαχειρίζονται επαγγελματικά και υπό πολύ αυστηρό εποπτικό πλαίσιο για τη διαχείριση των αποθεματικών τους.
Ουσιαστικά, πρόκειται για τον προσωπικό «κουμπαρά» του εργαζομένου-ασφαλισμένου, ο οποίος χρηματοδοτείται από τον εργοδότη του και τον ίδιο. Τα χρήματα μέσα στον «κουμπαρά» επενδύονται με διαφανείς και ξεκάθαρους όρους διαχείρισης και αυστηρή εποπτεία από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, ώστε στο πλαίσιο της αυτοδιαχείρισης να διασφαλίζονται με βέλτιστο τρόπο τα συμφέροντα των ασφαλισμένων.
Ιδιαίτερα σημαντικό επίσης –βάσει της διεθνούς εμπειρίας– είναι το γεγονός ότι οι παροχές αυτές λειτουργούν και συμβάλλουν ενισχυτικά στη διατήρηση της μακροχρόνιας επαγγελματικής σχέσης μεταξύ των κοινωνικών εταίρων.
Πλέον, οι βέλτιστες πρακτικές των ΤΕΑ στην Ελλάδα, όπως μεταξύ άλλων το παράδειγμα του ΤΕΑ-ΥΠΟΙΚ, αποδεικνύουν ότι ο καρπός από τη σύμπραξη των εργαζομένων με τους εργοδότες τους για τη διασφάλιση και την ενίσχυση εισοδήματος στη συνταξιοδότηση πλέον συνοδεύεται και με πρόσθετες παροχές στον τομέα της υγείας. Μάλιστα, το συλλογικό αυτό συμβόλαιο επιτυγχάνει οικονομίες κλίμακας και αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των κινδύνων, και οι ασφαλισμένοι μπορούν να λάβουν ολοκληρωμένες, υψηλού επιπέδου, παροχές υγείας με πολύ χαμηλό κόστος, πολύ ανταγωνιστικότερο από τις εναλλακτικές επιλογές της ιδιωτικής ασφαλιστικής αγοράς.
Τα ΤΕΑ, από τη μακρόχρονη λειτουργία τους, έχουν αποδείξει ότι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του νέου «κοινωνικού συμβολαίου» και του συνταξιοδοτικού-ασφαλιστικού συστήματος στη χώρα μας. Αποτελούν ένα από τα πλέον υγιή παραδείγματα των επιτευγμάτων που μπορεί να αποφέρει η συνεργασία μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων.
Η επιτυχία αυτή, στο τέλος της πανδημίας και της μακρόχρονης ύφεσης της ελληνικής οικονομίας, αποδεικνύει ότι ο δεύτερος πυλώνας ασφάλισης μπορεί να αντέξει σε κρίσεις και να αποφέρει σημαντικά οφέλη για τους ασφαλισμένους του.
Τα ΤΕΑ αποτελούν μέρος της λύσης για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος, λειτουργώντας συμπληρωματικά του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (πρώτος πυλώνας).
Η ανάγκη ενίσχυσης των διευρυμένων πολυεργοδοτικών ΤΕΑ για δυναμική ανάπτυξη του θεσμού
Τα πολυ-εργοδοτικά σχήματα ενέχουν σημαντικά πλεονεκτήματα για ομάδες εργαζομένων σε τομείς με υψηλή κυκλικότητα στη δραστηριότητά τους, σε επαγγελματικές ομάδες που βασίζονται στην εποχικότητα και σε κλάδους με υψηλή κινητικότητα, στους οποίους ένας εργαζόμενος αλλάζει σε τακτική βάση εργοδότες. Επιπλέον, για το συνταξιοδοτικό σύστημα τα σχήματα αυτά, καλύπτοντας μια ευρεία βάση εργαζομένων και διαφορετικών εργοδοτών, παρουσιάζουν σε όρους διαχείρισης οικονομίες κλίμακας (χαμηλότερα διαχειριστικά και λειτουργικά κόστη) και φυσικά αυξημένη διαφοροποίηση, που μειώνει τον επενδυτικό κίνδυνο για τους ασφαλισμένους. Τα πολυ-εργοδοτικά ταμεία επαγγελματικής ασφάλισης έχουν τη δυνατότητα να δημιουργήσουν οικονομίες κλίμακας και να εφαρμόσουν βέλτιστες πρακτικές εταιρικής διακυβέρνησης, ενώ ταιριάζουν με το προφίλ της ελληνικής αγοράς εργασίας.
Το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο του Ν. 3029/2002 επιτρέπει τη δημιουργία «εξατομικευμένων» ΤΕΑ ή «πολυ-εργοδοτικών» ΤΕΑ με επαγγελματικό δεσμό. Το θεσμικό πλαίσιο αυτό, δηλαδή, επιτρέπει την ίδρυση ΤΕΑ στον ίδιο όμιλο και στον ίδιο κλάδο.
Πάγια θέση και πρόταση της ΕΛΕΤΕΑ προς το αρμόδιο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων είναι η θεσμοθέτηση, με σχετική νομοθετική ρύθμιση, των πολυ-εργοδοτικών, πολυ-συμμετοχικών ΤΕΑ χωρίς επαγγελματικό δεσμό (όπως συμβαίνει άλλωστε σε πολλές χώρες του εξωτερικού). Η άρση του περιορισμού της ύπαρξης αυστηρού επαγγελματικού δεσμού θα προσφέρει τη δυνατότητα για τη δημιουργία πολυ-εργοδοτικών ΤΕΑ για μια επαγγελματική ομάδα, η οποία παράλληλα θα μπορεί να απευθύνεται και σε άλλους εργοδότες/εργαζομένους.
Η απελευθέρωση αυτή θα δώσει τη δυνατότητα εισόδου στην επαγγελματική ασφάλιση και στα ΤΕΑ σε πολλαπλούς κλάδους. Την καινοτόμο αυτή δυνατότητα αναμένεται να εκμεταλλευτούν ιδιαίτερα οι επιχειρήσεις του χρηματοπιστωτικού τομέα (π.χ. τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες) ή/και συγκεκριμένες ομάδες κοινωνικών εταίρων από τον δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα.
Η διεύρυνση της βάσης των ασφαλισμένων αναμένεται να συμβάλει στην ενίσχυση των πολυ-εργοδοτικών ΤΕΑ και στην ισχυροποίηση της βιωσιμότητάς τους, της επάρκειας για την καταβολή συντάξεων και της εξασφάλισης οικονομιών κλίμακας και σημαντικής αναχαίτισης του υφιστάμενου υψηλού διαχειριστικού κόστους ίδρυσης και λειτουργίας επαγγελματικών ταμείων.
Παράλληλα, αυτό αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη οικονομιών κλίμακας και στη μείωση του λειτουργικού κόστους των ΤΕΑ, ενώ θα οδηγήσει και σε αποφυγή ενδεχόμενου κατακερματισμού του θεσμού, με την ίδρυση πολλών εταιρικών συνταξιοδοτικών σχημάτων αμφίβολης μακροχρόνιας οικονομικής βιωσιμότητας, λόγω του μικρού μεγέθους και του μεγάλου λειτουργικού κόστους που συνεπάγεται η ίδρυση και λειτουργία ενός επαγγελματικού ταμείου.
Επιπλέον, τα πολυ-εργοδοτικά ΤΕΑ δύνανται να αποτελέσουν βιώσιμη λύση συμπλήρωσης του συνταξιοδοτικού εισοδήματος μίας από τις μεγαλύτερες επαγγελματικές ομάδες, αυτής των ελευθέρων επαγγελματιών, οι οποίοι δεν διαθέτουν τους κατάλληλους πόρους για την ίδρυση του δικού τους εξατομικευμένου ΤΕΑ.
Καταληκτικά, ο δρόμος για τη δημιουργία ενός σύγχρονου και βιώσιμου ασφαλιστικού συστήματος στη χώρα μας περνά μέσα από τη θεσμική και λειτουργική ενίσχυση του δεύτερου πυλώνα της επαγγελματικής ασφάλισης, του μόνου που συνδυάζει την κοινωνική αλληλεγγύη και σύμπραξη εργοδοτών και εργαζομένων με την τεχνοκρατικά επαγγελματική και διαφανή διακυβέρνηση.
Ας τον αξιοποιήσουμε κατάλληλα με την ευχή η επαγγελματική ασφάλιση και εν γένει η κεφαλαιοποιητική ενίσχυση των δομών του εγχώριου ασφαλιστικού συστήματος να αποτελέσουν τη χρυσή τομή στο νέο «κοινωνικό συμβόλαιο» που απαιτείται στη χώρα μας από πλευράς των κοινωνικών εταίρων, του πολιτικού προσωπικού και της ελληνικής κοινωνίας γενικότερα, για την εξασφάλιση μακροχρόνιας βιωσιμότητας του συνταξιοδοτικού μας συστήματος.
