Του Αλκηβιάδη Βατόπουλου,
Καθηγητής Μικροβιολογίας πανεπιστήμιο Δ. Αττικής
Στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν μετά από μια σειρά από ήττες, οι Βρετανοί (επιτέλους) πέτυχαν στο Ελ Αλαμέιν την πρώτη σημαντική νίκη τους, ο Ουίνστων Τσώρτσιλ απαντώντας στον ενθουσιασμό του Βρετανικού λαού τόνισε ότι «αυτή η νίκη δεν είναι το τέλος της προσπάθειας, ούτε καν η αρχή του τέλους, ίσως όμως αποτελεί το τέλος της αρχής».
Αντίστοιχα στην τωρινή παγκόσμια μάχη Δημόσιας Υγείας, ξεκινώντας στη χώρα μας από την πολύ έγκαιρη πρόβλεψη, σχεδόν γύρω στα Χριστούγεννα, κάποιων λίγων εκείνη την εποχή λειτουργών Δημόσιας Υγείας , ότι η σπίθα στην Ουχάν της Κίνας μπορεί να εξελιχθεί σε παγκόσμια πυρκαγιά, αλλά και χάρη στην έγκαιρη κινητοποίηση της πολιτείας, τον σωστό σχεδιασμό και την έγκαιρη εφαρμογή των μέτρων, έχουμε νίκη: Ο ιός φαίνεται να περιορίζεται.
Αυτή η νίκη όμως και εδώ δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση το τέλος της προσπάθειας απλά το τέλος της αρχής αυτής της μάχης.
Πράγματι ο έγκαιρος πλήρης αποκλεισμός (lockdown) που επιβλήθηκε ήταν μια πραγματικά σωστή απόφαση, που για να ληφθεί απαίτησε πραγματικό (πολιτικό) θάρρος, καθαρές προτεραιότητες, βαθιά γνώση της επιστημονικής αλήθειας, εμπιστοσύνη στην επιστημονική μέθοδο και πίστη. Ήταν όμως μια εννοιολογικά/σχεδιαστικά σχετικά «εύκολη» απόφαση: απλά κλείνουν τα πάντα.
Όμως, η απεμπλοκή από αυτή την κατάσταση και η επανεκκίνηση της χώρας το δυνατόν ταχύτερα ώστε οι βλάβες στην κοινωνία και στην οικονομία ναι είναι το δυνατόν λιγότερες, αλλά σε χρόνο και με τρόπο που θα ελαχιστοποιεί την πιθανότητα ανεξέλεγκτης υποτροπής της επιδημίας είναι πρόκληση: Απαιτεί συλλογή και κατανόηση πολλών δεδομένων και παραμέτρων, βαθιά γνώση τόσο της επιδημιολογικής μεθοδολογίας όσο και των κοινωνικών δυναμικών αλλά και κατανόηση της θέσης της χώρας στο παγκόσμιο περιβάλλον.
Η μεθοδολογία της μερικής ή πλήρους άρσης του lockdown είναι μια σημαντική επιχείρηση από μόνη της, που βασίζεται στον συνεχή υπολογισμό του ισχύοντος κάθε φορά αριθμού αναπαραγωγής (R) και συνυπολογίζει κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές παραμέτρους, ενώ η επανάληψη εφαρμογής συγκεκριμένων μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης, αν κάτι δεν πάει καλά, θα δοκιμάσει την ψυχολογία και τις αντοχές του πληθυσμού.
Επίσης (και σε αυτό συμφωνούν γενικά σε παγκόσμιο επίπεδο όλοι οι επιδημιολόγοι των μεταδοτικών νοσημάτων) για να αποφευχθεί το κακό σενάριο των επάλληλων επιδημικών κυμάτων – οριζοντίων lockdown, η άρση του πλήρους αποκλεισμού πρέπει να αντικατασταθεί από μια πολιτική έγκαιρης ανίχνευσης κρουσμάτων και απομόνωσης και θεραπείας αυτών αλλά και των στενών επαφών τους.
Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής προϋποθέτει:
- Την λειτουργία ενός συστήματος επιδημιολογικής επιτήρησης, αντίστοιχου αυτού της γρίπης που ίσως να λειτουργεί παράλληλα με αυτό, αλλά και διενέργεια σωστά σχεδιασμένων οροεπιδημιολογικών μελετών σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να υπάρχει μια εικόνα του μεγέθους και των τάσεων της επιδημίας. Η μελέτη της γενετικής ποικιλομορφίας του ιού όπως αυτή εξελίσσεται στον χρόνο και το χώρο θα συμπληρώσει αυτή την εικόνα.
- Την ανάπτυξη του συστήματος έγκαιρης ανίχνευσης κρουσμάτων και απομόνωσης αυτών και των στενών επαφών τους. Το σύστημα αυτό προφανώς θα λειτουργεί ενσωματωμένο στο Σύστημα Περίθαλψης (Δημόσιο και Ιδιωτικό, πρωτοβάθμιο και νοσοκομειακό) και απαιτεί συνεχή ενημέρωση των Ιατρών και νοσηλευτικού προσωπικού για τον ορισμό κρούσματος, τα μέτρα προφύλαξης, τα διαγνωστικά και θεραπευτικά πρωτόκολλα, τον γενικό χειρισμό του ασθενούς ως προς την απομόνωσή του κλπ. Η εγκυρότητα και καταλληλόλητα των εργαστηριακών μεθόδων πρέπει τέλος να διευκρινιστεί, ενώ τα θεραπευτικά πρωτόκολλα είναι προφανώς μια συνεχώς εξελισσόμενη διαδικασία.
- Την ανάπτυξη συστήματος έγκαιρης ανίχνευσης (ασυμπτωματικών) κρουσμάτων σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου.
Εδώ πρέπει επίσης να καθοριστεί σαφώς η διαδικασία της ιχνηλάτησης (αρμοδιότητες Φορέων, καταγραφή και φύλαξη δεδομένων, GDPR κλπ) αλλά και να διευκρινιστούν τα θέματα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των πολιτών. Η ανάπτυξη ηλεκτρονικών εφαρμογών μέσω κινητών τηλεφώνων κλπ που ήδη υποστηρίζονται από πολλές πλευρές, προφανώς θα διευκολύνουν την επιτήρηση, η πιθανότητα δημιουργίας όμως ενός «Μεγάλου Αδελφού» αποτελεί ένα σημαντικό ζήτημα προς συζήτηση.
Επίσης, η συνεχής ενημέρωση του πληθυσμού για την απαραίτητη «νέα» κουλτούρα υγιεινής, και την ανάγκη διατήρησης των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης που θα κριθεί ότι πρέπει να διατηρηθούν ή να (επαν)εγκατασταθούν σε κάθε φάση, η αναγκαιότητα συνεργασίας των πολιτών με τις υγειονομικές αρχές για την έγκαιρη διάγνωση και διαχείριση κρουσμάτων είναι προφανώς απαραίτητη, αλλά επίσης απαιτεί βαθιά γνώση της επιστήμης της αγωγής υγείας και της επικοινωνίας του κινδύνου.
Ο κανόνας της διαφάνειας είναι επίσης αυταπόδεικτος.
Oι οικονομικές πολιτικές κοινωνικές επιπτώσεις της επιδημίας πρέπει συνεχώς να συνυπολογίζονται, ενώ το κόστος όλων αυτών πρέπει επίσης να προσδιοριζεται ώστε να μπορεί ρεαλιστικά να ενταχθεί στον προϋπολογισμό. Και φυσικά υπάρχουν και τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για να μπορέσει η χώρα να υποδεχθεί τουρισμό.
Η πολυπλοκότητα και το εύρος των παραπάνω καθιστούν τη διοίκηση όλης αυτής της προσπάθειας μια σημαντική πρόκληση, και η επιτυχία της πέρα από την απαραίτητη βαθιά γνώση της Επιστήμης και των τεχνικών της Δημόσιας Υγείας, θα απαιτήσει προσεκτική κατανομή αρμοδιοτήτων μεταξύ Φορέων αλλά και την στενή συνεργασία ατόμων και Φορέων.
