Αν και η ιδέα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης υφίσταται εδώ και περίπου πέντε δεκαετίες, τα τελευταία 20 χρόνια είναι που έχει σημειωθεί μια δίχως προηγούμενο ανάπτυξη της γλώσσας, των «εργαλείων», των στρατηγικών και των πρακτικών εταιρικής κοινωνικής ευθύνης παγκοσμίως.
του Γιώργου Καλούμενου
Η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει περισσότερο τις επιχειρήσεις από ό,τι τις εθνικές κυβερνήσεις στο να αντιμετωπίζουν θέματα που εγείρουν κοινωνικό προβληματισμό, να είναι υπεύθυνα και υπόλογα μέρη της παγκόσμιας κοινωνίας.
Κοντά σε αυτές τις εξελίξεις, διαπιστώνει κανείς πως είναι τα ίδια τα δόγματα του Μίλτον Φρίντμαν και του φιλελευθερισμού του –που πολλάκις κατηγόρησε την ιδέα της ΕΚΕ– αυτά που οδήγησαν σε μια κατάσταση αυξανόμενης ζήτησης της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.
Η εφαρμογή των ιδεών ΕΚΕ στις πλέον βιομηχανοποιημένες χώρες κατά τις προηγούμενες δεκαετίες οδήγησε σε μια κατάσταση κατά την οποία απορρυθμισμένες ελεύθερες αγορές, ιδιωτικοποιημένες δημόσιες υπηρεσίες και μια φιλελεύθερη παγκόσμια οικονομία τοποθέτησαν τις επιχειρήσεις ακριβώς στο επίκεντρο του δημόσιου ενδιαφέροντος.
Όμως η εταιρική κοινωνική ευθύνη δεν είναι μόνο θέμα των επιχειρήσεων, αλλά και αντικείμενο για τις κυβερνήσεις, την Πολιτεία και τις ΜΚΟ. Κυβερνήσεις αναμειγνύονται με την προώθηση και την ενδυνάμωση της ΕΚΕ, όπως για παράδειγμα η Ευρωπαϊκή Ένωση με τις κατευθυντήριες οδηγίες της και τις συμμαχίες της για την εταιρική κοινωνική ευθύνη.
Επιπροσθέτως, ένας αυξανόμενος αριθμός ευρωπαϊκών επιχειρήσεων προωθούν στρατηγικές για την εταιρική κοινωνική ευθύνη τους ως απάντηση προς μια ποικιλία περιβαλλοντικών, κοινωνικών και οικονομικών πιέσεων. Στόχος τους είναι να στείλουν ένα μήνυμα προς τους φορείς με τους οποίους αλληλεπιδρούν, όπως εργαζομένους, καταναλωτές, μετόχους κ.ά. Με αυτόν τον τρόπο οι εταιρείες επενδύουν στην κοινωνική υπευθυνότητα για το μέλλον, ελπίζοντας πως αυτή τους η εθελοντική δέσμευση θα συμβάλει, παράλληλα, στην αύξηση της κερδοφορίας τους.
Πάντως, σύμφωνα με ειδικούς στα θέματα της ΕΚΕ, υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι που υποδεικνύουν ότι οι εταιρείες δεν μπορούν να συνεχίσουν το “business as usual”. Ο πρώτος σχετίζεται με το γεγονός ότι μέχρι το 2050 θα ζουν περίπου 9 δισεκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη μας. Αυτήν τη στιγμή, γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχουν αρκετοί πόροι για τα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπων που ζουν τώρα στη Γη.
Αν συνεχιστεί το “business as usual”, για να καλυφθούν οι ανάγκες του πληθυσμού το 2050 θα πρέπει να τριπλασιαστεί η ποσότητα των διαθέσιμων πόρων. Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο, και παράλληλα να είναι εφικτός ένας υψηλού επιπέδου τρόπος ζωής, οι επιχειρήσεις καλούνται όχι μόνο να επανεξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν, αλλά και να δοκιμάσουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα και εναλλακτικούς τρόπους συνεργασίας και απασχόλησης των εργαζομένων τους.
Μπροστά σε αυτές τις προκλήσεις είναι επιτακτική η ανάγκη για τις επιχειρήσεις να καινοτομήσουν, να εντοπίσουν ευκαιρίες για ανάπτυξη, να μειώσουν τα κόστη τους και να διαχειριστούν καλύτερα τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν καθημερινά στους τομείς στους οποίους δραστηριοποιούνται.
Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται με τις αλλαγές στις συνήθειες και τη συμπεριφορά του καταναλωτή. Οι αξίες του αλλάζουν, οι πληροφορίες μοιράζονται και διαχέονται πολύ εύκολα, σε δευτερόλεπτα, η ανάγκη για ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και διαφάνειας αυξάνεται ολοένα και περισσότερο.
Έμφαση δίνουν, για παράδειγμα, πλέον, οι καταναλωτές στον τρόπο παραγωγής των προϊόντων που αγοράζουν: Είναι οι αλυσίδες εφοδιασμού των εν λόγω προϊόντων φιλικές προς το περιβάλλον; Ακολουθούνται πρακτικές σωστής επιχειρηματικής ηθικής στην παραγωγή, μεταφορά και πώληση των προϊόντων αυτών;
Ο καταναλωτής ενδιαφέρεται πλέον για το πώς μπορεί να χρησιμοποιήσει τα προϊόντα εξασφαλίζοντας τις λιγότερο δυνατές αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον: ανακύκλωση, upcycling, επιστροφή και επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων είναι οι επιλογές που εξετάζει, λαμβάνοντας έτσι μέρος σε μια κυκλική οικονομία. Επιπλέον, αντιλαμβάνεται όλο και περισσότερο ως προσωπικό του καθήκον το να χρησιμοποιεί καθαρές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και είναι πολύ πιο αποτελεσματικός στη χρήση της ενέργειας.
Η σχέση με τη φύση καθίσταται, με αυξανόμενο ρυθμό, μια ευρέως αναγνωρισμένη αξία στην κοινωνία, για αυτό και η μέτρηση των περιβαλλοντικών κερδών και ζημιών καθίσταται ένας πολύ σημαντικός τομέας στις επιχειρήσεις και τη δραστηριότητά τους.
Από τα παραπάνω παραδείγματα συμπεριφοράς του καταναλωτή μπορεί εύκολα να συμπεράνει κανείς ότι ο τρόπος με τον οποίο ασκείται το επιχειρείν μεταβάλλεται ραγδαία. Ταυτόχρονα, λόγω της εξάπλωσης του Διαδικτύου, αναδύεται μια γενιά πιο συνδεδεμένη από ποτέ, η οποία γνωρίζει περισσότερο και καλύτερα τον κόσμο. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια τεράστια πρόκληση, αλλά και ευκαιρία, για τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε τοπικό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Το “business as usual” ανήκει στο παρελθόν. Η εταιρική κοινωνική ευθύνη διαμορφώνει το μέλλον.
Για να είναι σήμερα μια επιχείρηση κοινωνικά υπεύθυνη θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιληφθεί και να μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι τα οφέλη της κοινωνίας από τη δραστηριότητά της όχι σήμερα, αλλά αύριο. Αυτό θα την καταστήσει ικανή να αξιολογεί τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της δραστηριότητάς της, γιατί, πολύ απλά, μια κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση δεν είναι μόνο η σωστή επιλογή, είναι η μόνη βιώσιμη επιλογή.
Στρατηγική επιλογή οι δράσεις ΕΚΕ
Η εταιρική κοινωνική ευθύνη, επομένως, δεν είναι ένα θέμα που πρέπει να απασχολεί μόνο ή κυρίως το μάρκετινγκ μιας εταιρείας. Είναι μια στρατηγική επιλογή που διαπερνά όλες τις δραστηριότητές της. Αποτελεί ευκαιρία για καινοτομία, επηρεάζει τη φήμη της, διαμορφώνει την εργασιακή κουλτούρα των εργαζομένων, καθώς και την ικανότητα της επιχείρησης να προσελκύει και να κρατά ταλαντούχους υπαλλήλους.
Μια ηγεσία με δομές σωστής διακυβέρνησης, που ενισχύουν τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη, αποτελεί τάση που συναντάμε σε διεθνές επίπεδο. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να αναλάβουν ηγετικό ρόλο και να διασφαλίσουν ότι η απόδοση ευθύνης και η λογοδοσία είναι ενσωματωμένες στους μηχανισμούς διακυβέρνησης των εταιρειών τους. Έτσι, μπορούν να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στον τομέα τους, επιτυγχάνοντας αύξηση της εμπιστοσύνης των πελατών, αφοσίωση και μεγαλύτερη δέσμευση από τους εργαζομένους τους.
Συνοψίζοντας, η εταιρική κοινωνική ευθύνη δεν είναι πλέον ένα nice-to-have, είναι ένας οδηγός, ο πυρήνας που προσφέρει αξία σε όλους τους ενδιαφερομένους. Αποτελεί κινητήριο μοχλό της στρατηγικής των επιχειρήσεων, που αντιπαλεύει τη βραχυπρόθεσμη, μυωπική επιχειρησιακή νοοτροπία. Οι εταιρείες που αγκαλιάζουν τη μακροπρόθεσμη σκέψη θα είναι αυτές που θα ευδοκιμήσουν και στο μέλλον.
Μπορεί ίσως κάποιος να αναρωτηθεί σήμερα: σε μια εποχή βαθιάς κρίσης, κατά την οποία επιχειρήσεις κλείνουν και η ανεργία έχει φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα, μήπως είμαστε εκτός κλίματος όταν συζητάμε για επιχειρηματικότητα και μάλιστα για κοινωνικά υπεύθυνη επιχειρηματικότητα; Ακριβώς επειδή βιώνουμε τη χειρότερη κρίση στη μεταπολεμική ιστορία μας είναι ακόμη πιο επιτακτικό να μιλάμε και να προωθούμε την επιχειρηματικότητα και μάλιστα την κοινωνικά υπεύθυνη επιχειρηματικότητα. Κι αυτό γιατί η κρίση που βιώνουμε δεν είναι μια τυπική ύφεση. Την έχει προκαλέσει η διαρθρωτική κατάρρευση του παραγωγικού ιστού της χώρας –αυτή είναι η βαθιά αιτία του προβλήματος–, ενός ιστού στρεβλού στη δομή και τη διάρθρωσή του, μιας δυσπλασίας που συντηρούνταν και αναπαραγόταν από τον ασυγκράτητο κρατικό δανεισμό και που κατέρρευσε το 2009.
Οι αξίες του καταναλωτή αλλάζουν, οι πληροφορίες μοιράζονται και διαχέονται πολύ εύκολα, σε δευτερόλεπτα, η ανάγκη για ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και διαφάνειας αυξάνεται ολοένα και περισσότερο
Το πρόβλημα εντοπίζεται στην πλευρά της παραγωγής, όχι της ζήτησης. Άρα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας, με κάθε τρόπο, κυρίως εκεί.
Η ενίσχυση, λοιπόν, της ιδέας της επιχειρηματικότητας, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους και τις νέες, αποτελεί ζήτημα μεγάλης σημασίας σήμερα, που καλούμαστε να γυρίσουμε σελίδα και να εδραιώσουμε ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, το οποίο θα ξεφεύγει από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κρατισμού. Χρειαζόμαστε ανθρώπους με νέες επιχειρηματικές ιδέες, που θα δοκιμάζονται σε ένα ανοιχτό ευρωπαϊκό και διεθνές οικονομικό περιβάλλον, που θα ενισχύονται –ναι, θα ενισχύονται– από κρατικούς ή διακρατικούς φορείς, ιδιαίτερα στα πρώτα τους βήματα, αλλά που, τελικά, θα κρίνονται ως προς την επιτυχία τους από την αποδοχή των όσων δημιουργούν και παράγουν από τον τελικό χρήστη, από την αγορά.
Υπάρχει κι ένας άλλος λόγος, παρεμφερής αλλά διακριτός, ώστε πρωτοβουλίες ενταγμένες στο ευρύτερο πλαίσιο του κινήματος της εταιρικής ευθύνης, της κοινωνικής λογοδοσίας, πρέπει να αναπτυχθούν περισσότερο, να ενισχυθούν οι θεσμικές τους διαστάσεις με συμμετοχή και υποστήριξη από φορείς της αγοράς, επιχειρήσεις και πανεπιστημιακά ιδρύματα. Κι αυτό γιατί, στην Ελλάδα, η εικόνα της επιχειρηματικότητας υποφέρει δεκαετίες από στερεότυπα που την αδικούν και που πλήττουν την εμπιστοσύνη στον θεσμό της εταιρείας. Όμως, η υγιής επιχειρηματικότητα είναι δημιουργός πλούτου για μια κοινωνία. Θα πρέπει να ενισχύεται, όχι να πολεμάται. Και ιδιαίτερα η επιχειρηματικότητα που διακρίνεται από δράσεις κοινωνικής λογοδοσίας, που αναλαμβάνει την ευθύνη –εξ ου και ο όρος «εταιρική κοινωνική ευθύνη»– των επιπτώσεων της λειτουργίας των επιχειρήσεων στην κοινωνία (τους εργαζομένους, το περιβάλλον, τις σχέσεις με την αγορά, την εταιρική διακυβέρνηση) πρέπει να προάγεται και να ενισχύεται ακόμη περισσότερο.
Πλέον, γίνεται ολοένα και περισσότερο κατανοητή η σπουδαιότητα της ανάληψης δράσεων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης όχι μόνο από τις μεγάλες, αλλά και από τις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που αποτελούν τη μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρήσεων στην πατρίδα μας, και για τις οποίες η υιοθέτηση τέτοιων δράσεων μπορεί να ωφελήσει σημαντικά την ανταγωνιστικότητά τους, αλλά και την ανταγωνιστικότητα της τοπικής κοινωνίας.
Συγκεκριμένα, η ΕΚΕ μπορεί να ενισχύσει την εικόνα της επιχείρησης και την αποδοχή της από την κοινωνία, την αφοσίωση του εργατικού δυναμικού, την παραγωγικότητα και την καινοτομία, να αναβαθμίσει την ποιότητα των προϊόντων, τις διοικητικές ικανότητες και τις εσωτερικές αξίες, να βοηθήσει την είσοδο σε νέες αγορές και να βελτιώσει την ανταπόκρισή της στις απαιτήσεις των πελατών, των προμηθευτών και των ρυθμιστικών αρχών.
Είναι φανερό ότι οι ΜμΕ που επιλέγουν να εφαρμόσουν δράσεις ΕΚΕ μπορούν να έχουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έναντι των υπολοίπων. Επιπλέον, η υιοθέτηση δράσεων ΕΚΕ από τις ΜμΕ που συμμετέχουν σε εφοδιαστικές αλυσίδες συντελεί στη διάχυση της ΕΚΕ στο σύνολο της εφοδιαστικής αλυσίδας.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση και το μέλλον της ΕΚΕ
Η εκπαίδευση, από το δημοτικό μέχρι και το πανεπιστήμιο, παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας, καθώς η επιχειρηματικότητα είναι ένας τρόπος σκέψης και δράσης ο οποίος βασίζεται στην ευκαιρία και στην καινοτομία, προσεγγίζει ένα θέμα ολιστικά και απαιτεί δυνατή ηγεσία. Επιπλέον, σκοπός της είναι τόσο η δημιουργία αξίας για την κοινωνία όσο και η αξιοποίηση του πνευματικού κεφαλαίου της.
Οι τρόποι με τους οποίους κάθε επιχείρηση δημοσιοποιεί τη θέση της γύρω από το θέμα της κοινωνικής ευθύνης και τις δράσεις που εφαρμόζει διαφέρουν ανάλογα με τον τομέα στον οποίο ανήκει, το είδος των δράσεων κ.λπ
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση, συγκεκριμένα, προετοιμάζει τους νέους μας για το μέλλον όχι μόνο παρέχοντάς τους τις γνώσεις και τις δεξιότητες για να γίνουν ικανά στελέχη, αλλά και πλάθοντας την επαγγελματική τους κουλτούρα. Τα πανεπιστήμια έχουν τη δυνατότητα και την ευθύνη να αντιμετωπίσουν την πρόκληση της επιχειρηματικότητας και να συνδράμουν στην ανάπτυξη εκείνων των δυνατοτήτων που βοηθούν τους νέους να εντοπίζουν ευκαιρίες, να σκέφτονται καινοτόμες λύσεις, βιώσιμα και κοινωνικά υπεύθυνα επιχειρηματικά μοντέλα και, τέλος –πολύ σημαντικό– να έχουν την αυτοπεποίθηση να προβούν στην υλοποίηση των ιδεών και των σχεδίων τους.
Μπορούν και πρέπει να τα κάνουν όλα αυτά:
- Μέσα από τα προπτυχιακά, μεταπτυχιακά ή άλλα προγράμματα κατάρτισης, πάνω σε όλους τους τομείς ανάπτυξης και διαχείρισης ενός Οργανισμού, συνδυάζοντας έτσι τη γνώση πάνω σε τομείς όπως οικονομικά, στρατηγική, μάρκετινγκ, διαχείριση προσωπικού κ.ά. με την κοινωνική ευθύνη, δηλαδή τον σεβασμό προς το κοινωνικό σύνολο.
- Μέσα από τον εμπλουτισμό της διδασκαλίας και των δραστηριοτήτων τους με μαθήματα αλλά και μεθόδους που άμεσα ή έμμεσα ενισχύουν την επιχειρηματική κουλτούρα και που στοχεύουν στην ανάπτυξη πολύ σημαντικών δεξιοτήτων, όπως στη δυνατότητα λήψης αποφάσεων, την κριτική σκέψη, την ομαδικότητα και τη συνεργασία, την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, τη διαχείριση συγκρούσεων και διαπραγματεύσεων, τη λεκτική και γραπτή επικοινωνία και, τέλος, την οικειότητα με την ανάληψη επιχειρηματικού ρίσκου.
- Μέσα από την παραγωγή και διάχυση υψηλής ποιότητας έρευνας και επιστημονικής γνώσης, δύο τομέων οι οποίοι είναι απαραίτητοι στην ανάπτυξη καινοτόμων προσεγγίσεων: η έρευνα, τόσο η εφαρμοσμένη όσο και η βασική θεωρητική, έχει τη δυνατότητα να παράσχει λύσεις, γνώση και επιστημονική προσέγγιση, με σκοπό αφενός τη δημιουργία νέων επιχειρήσεων και αφετέρου την περαιτέρω ανάπτυξη των υπαρχουσών.
- Μέσα από την πραγματοποίηση προγραμμάτων που προσφέρουν στους φοιτητές μας πρακτική άσκηση σε Οργανισμούς και εταιρείες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, καθώς και μέσα από διαγωνισμούς επιχειρηματικών ιδεών και τη δημιουργία κυψελών επιχειρηματικότητας για τους φοιτητές μας. Η επαφή των νέων μας από νεαρή ηλικία με την αγορά εργασίας και τον κόσμο του επιχειρείν είναι ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας για να αποκτήσουν εμπειρίες, να συνεργαστούν στα πλαίσια ομάδων, να αντιμετωπίσουν πραγματικά επιχειρηματικά διλήμματα και να αναπτύξουν επιχειρηματική κουλτούρα.
- Τέλος, τα ίδια τα πανεπιστήμια, με τις δράσεις και πρακτικές τους, αποτελούν Οργανισμούς που, αντιλαμβανόμενοι τον ρόλο τους στην κοινωνία, προσπαθούν να γίνονται παραδείγματα κοινωνικά υπεύθυνης συμπεριφοράς. Κάποια παραδείγματα δράσεων είναι μέρες εθελοντισμού ή υποστήριξης μη κερδοσκοπικών, κοινωνικών οργανισμών, καθώς και πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας, ανακύκλωσης, και πολλά άλλα.
Τα έξι επίπεδα αντίληψης της ΕΚΕ
Ύστερα από έρευνα που έγινε πρόσφατα σε διεθνές επίπεδο, προέκυψε ότι οι επιχειρήσεις κατανοούν με διαφορετικό τρόπο την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Το άνοιγμα της κλιμάκωσης της κατανόησης είναι μεγάλο και μπορεί να χωριστεί στα εξής επίπεδα:
- Στο πρώτο επίπεδο εντάσσονται επιχειρήσεις που θεωρούν ότι κοινωνική ευθύνη είναι η παροχή εργασίας στο προσωπικό τους και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Για αυτές ηθική συμπεριφορά σημαίνει σεβασμός της νομοθεσίας. Βέβαια, στην περίπτωση αυτή δεν μπορούμε να πούμε ότι επειδή οι επιχειρήσεις αυτές σέβονται τους νόμους είναι και κοινωνικά υπεύθυνες.
- Σε ένα λίγο υψηλότερο επίπεδο, η ΕΚΕ εξομοιώνεται με την αγαθοεργία. Στο επίπεδο αυτό, οι επιχειρήσεις δημιουργούν συνήθως ένα ίδρυμα μέσα από το οποίο προωθούν τις δωρεές τους.
- Στο επίπεδο των «αρνητικών κριτηρίων» έχουμε επιχειρήσεις που λένε ότι «δεν προξενούν ζημιά». Δεν μολύνουν το περιβάλλον, δεν καταναλώνουν μη ανανεώσιμους φυσικούς πόρους, δεν παράγουν επιβλαβή προϊόντα.
- Το επόμενο επίπεδο, γνωστό ως «θετικές δράσεις», για μερικές επιχειρήσεις σημαίνει θετική ενασχόληση με κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα ως μέρος της εσωτερικής τους δυναμικής. Για παράδειγμα, εντάσσουν στις στρατηγικές τους κάποιο σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης ή απασχολούν άτομα από μειονεκτούσες ομάδες.
- Πέμπτο είναι το επίπεδο της «παγκόσμιας επιρροής». Εδώ οι επιχειρήσεις δέχονται ότι έχουν επιρροή και ευθύνη που ξεπερνά τον χώρο στον οποίο δραστηριοποιούνται. Αυτό περιλαμβάνει και επιχειρήσεις που διενεργούν κοινωνικούς ελέγχους στην παραγωγική τους αλυσίδα.
- Τέλος, έχουμε το επίπεδο «ενσωμάτωσης αποστολής και ευθύνης». Πρόκειται για καινοτόμες επιχειρήσεις, που έχουν δημιουργηθεί σε συνεργασία με ΜΚΟ ή άλλους κοινωνικούς φορείς στην Ολλανδία, το Βέλγιο, τον Καναδά κ.α. ειδικά με στόχο την παραγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών που σε όλα τα στάδια λαμβάνουν υπόψη τις αρχές της ΕΚΕ.
Αντικατοπτρίζοντας τις πιο πάνω διαφορετικές αντιλήψεις, οι επιχειρήσεις εφαρμόζουν δράσεις ΕΚΕ με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Θα επιχειρήσουμε κι εδώ μια κλιμάκωση:
- Το πρώτο επίπεδο είναι εκείνο πέρα από το οποίο πολλές επιχειρήσεις δεν προχωρούν. Απλά συντάσσουν έναν κώδικα ηθικής ή έναν οδηγό καλής συμπεριφοράς στον οποίο εκθέτουν μια σειρά από προθέσεις και παραινέσεις σχετικά με την κοινωνία και το περιβάλλον.
- Στο επόμενο επίπεδο, βρίσκονται επιχειρήσεις που επιθυμούν έντονα την έναρξη ενός συγκεκριμένου προγράμματος, που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της ΕΚΕ. Για παράδειγμα, η υιοθέτηση ενός συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ή η συζήτηση με έναν προμηθευτή σχετικά με τις συνθήκες εργασίας του προσωπικού του, αν αυτός λειτουργεί κυρίως σε χώρα του τρίτου κόσμου. Στο επίπεδο αυτό, η επιχείρηση έχει δραστηριοποιηθεί, αλλά ενεργεί ανεξάρτητα και χωρίς συνεργασία με άλλους φορείς. Είναι η επιχείρηση που μόνη της θέτει τους στόχους, αναλαμβάνει τις δράσεις, προβαίνει σε ελέγχους. Οι δράσεις μπορεί να είναι εφαπτόμενες ή άμεσα σχετικές με τις βασικές λειτουργίες της.
- Στο επίπεδο αυτό, έχουμε επιχειρήσεις που αποφασίζουν να εφαρμόσουν κάποιο σύστημα αξιολόγησης των δράσεων ΕΚΕ. Αυτό το διαγνωστικό εργαλείο μπορεί να είναι μοναδικό για την επιχείρηση ή να είναι κάποιο από τα αναγνωρισμένα πρότυπα. Παραδείγματα είναι το EMAS και το ISO 14001 για το περιβάλλον ή το SA 8000 για το ανθρώπινο δυναμικό. Όταν χρησιμοποιείται ένα εξωτερικό διαγνωστικό πρότυπο, η αξιολόγηση μπορεί να γίνεται είτε εσωτερικά είτε από έναν εξωτερικό σύμβουλο.
- Το τέταρτο επίπεδο είναι εκείνο κατά το οποίο η ΕΚΕ ενσωματώνεται στην επιχείρηση στο πλαίσιο ενός πλήρως εξειδικευμένου συστήματος διαχείρισης. Αυτή η προσέγγιση αφορά κυρίως θέματα περιβάλλοντος και λιγότερο κοινωνίας. Όταν υπάρχει, για παράδειγμα, ένα σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης, αυτό σημαίνει ότι όταν λαμβάνονται οποιεσδήποτε αποφάσεις πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και η περιβαλλοντική πλευρά τους.
- Τέλος, στο επίπεδο αυτό, έχουμε επιχειρήσεις που δεν αρκούνται μόνο στην εφαρμογή ενός προτύπου ή εξειδικευμένου συστήματος διαχείρισης. Προχωρούν σε διάλογο με τα ενδιαφερόμενα μέρη τους σχετικά με τους στόχους των προγραμμάτων ΕΚΕ, τα στάδια εφαρμογής, την ποιότητα των ελέγχων, τη δυνατότητα ευρύτερης επικοινωνίας των αποτελεσμάτων κ.λπ., και καταλήγουν σε δράσεις μέσα από τις οποίες θα έχουν όφελος και τα δύο μέρη (επιχείρηση και ενδιαφερόμενα μέρη).
Oι 10 τρόποι δημοσιοποίησης θέσεων ΕΚΕ
Οι τρόποι με τους οποίους κάθε επιχείρηση δημοσιοποιεί τη θέση που έχει γύρω από το θέμα της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης και τις δράσεις που εφαρμόζει διαφέρουν ανάλογα με τον τομέα στον οποίο ανήκει, το είδος των δράσεων κ.λπ.
Πιο κάτω περιγράφονται ενδεικτικά κάποιοι από τους τρόπους αυτούς:
- Κοινωνικός απολογισμός
- Θεματικός απολογισμός
- Κώδικας δεοντολογίας
- Πληροφόρηση μέσω του Διαδικτύου
- Διαβούλευση με διάφορους εμπλεκόμενους φορείς (stakeholder forum)
- Εσωτερική επικοινωνία
- Πρότυπα και ετικέτες προϊόντων
- Βραβεία και εκδηλώσεις
- Ενέργειες μάρκετινγκ συνδεδεμένες με κοινωνικό σκοπό
- Δελτία Τύπου μέσω του Διαδικτύου
Κοινωνικός απολογισμός
Ο όρος «Κοινωνικός απολογισμός» αναφέρεται σε εκδόσεις μέσα από τις οποίες οι επιχειρήσεις υιοθετούν μια ολιστική άποψη αναφοράς των ευρείας κλίμακας ευθυνών τους απέναντι σε όσους, άμεσα ή έμμεσα, επηρεάζονται από τις δραστηριότητές τους. Ενώ η αναφορά εκδίδεται σε οικειοθελή βάση και οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν διαφορετικά μοντέλα, οδηγίες και μεθόδους αναφοράς, ένας κοινωνικός απολογισμός θα μπορούσε κατά προτίμηση να περιλαμβάνει μερικά βασικά στοιχεία, όπως:
- δήλωση των αρχών της επιχείρησης (αποστολή, αξίες, αρχές),
- πρακτικές και διαδικασίες,
- αποτελεσματικότητα του Οργανισμού.
Θεματικός απολογισμός
Προκειμένου να καλύψουν τις ειδικές ανάγκες πληροφόρησης συγκεκριμένων ομάδων φορέων ή να υπογραμμίσουν τη δέσμευσή τους για ένα συγκεκριμένο θέμα, οι επιχειρήσεις υιοθετούν διαφορετικού είδους αναφορές, άλλες από τους «Κοινωνικούς απολογισμούς».
Οι «Θεματικοί απολογισμοί» είναι εκδόσεις που αναφέρουν την απόδοση μιας επιχείρησης σε ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως το περιβάλλον, η υγιεινή και ασφάλεια κ.λπ
Οι «Θεματικοί απολογισμοί» είναι εκδόσεις που αναφέρουν την απόδοση μιας επιχείρησης σε ένα συγκεκριμένο θέμα, όπως στο περιβάλλον, την υγιεινή και ασφάλεια κ.λπ. Επίσης, περιλαμβάνονται ειδικές εκδόσεις που στοχεύουν στη διευκρίνιση της θέσης της επιχείρησης πάνω σε ειδικά θέματα, όπως είναι η διαφορετικότητα, η διαφθορά και δωροδοκία, τα ανθρώπινα δικαιώματα κ.λπ.
Κώδικας δεοντολογίας
Ο «Κώδικας δεοντολογίας» περιλαμβάνει εκείνα τα έγγραφα της επιχείρησης που έχουν στόχο να θέσουν εσωτερικούς και οικειοθελείς κανόνες για τον καθορισμό του είδους των αρχών/αξιών που πρέπει να υιοθετήσει στις σχέσεις της με τους, άμεσα ή έμμεσα, επηρεαζόμενους από τις δραστηριότητές της.
Πληροφόρηση μέσω του Διαδικτύου
Η ιστοσελίδα είναι ένα «εργαλείο» που όλο και περισσότερο χρησιμοποιείται από τις επιχειρήσεις για την επικοινωνία θεμάτων ΕΚΕ. Συνήθως, έχουν ένα ειδικό τμήμα στην ιστοσελίδα τους όπου διατυπώνουν τις πολιτικές τους για το περιβάλλον και για άλλα κοινωνικά θέματα. Μπορεί να περιλαμβάνει εκθέσεις και δημοσιεύματα αλλά και νεότερα πληροφοριακά στοιχεία.
Διαβούλευση με διάφορους εμπλεκόμενους φορείς
Η διαδικασία ανάμιξης των άμεσα και έμμεσα εμπλεκομένων με τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων (stakeholders) είναι θέμα αυξανόμενου προβληματισμού: η διαδικασία κατανόησης των απόψεων των εμπλεκόμενων φορέων θα βοηθήσει τον Οργανισμό να:
- οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης,
- προβλέψει και να διαχειριστεί τις αντιθέσεις,
- οικοδομήσει κοινή συναίνεση ανάμεσα στις διάφορες απόψεις.
Υπάρχει ποικιλία μεθόδων εμπλοκής των επιχειρήσεων με τους διάφορους φορείς. Οι μέθοδοι αυτές μπορεί να σχετίζονται με μία και μοναδική δράση πάνω σε κάποιο ειδικό θέματα ή με πιο δομημένες, ευρύτερες και μακροχρόνιες διαβουλεύσεις. Στην περίπτωση των διαβουλεύσεων, αυτές μπορούν να γίνουν μέσω ομάδων εργασίας, δημόσιων συναντήσεων, συνεντεύξεων, ερωτηματολογίων κ.λπ.
Εσωτερική επικοινωνία
Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται η ευρεία σειρά «εργαλείων» που χρησιμοποιούν οι επιχειρήσεις για να επικοινωνήσουν προς το εσωτερικό τους περιβάλλον θέματα σχετικά με την ΕΚΕ. Διαφέρει σημαντικά από επιχείρηση σε επιχείρηση, αλλά μερικά κοινά στοιχεία είναι το intranet, οι εφημερίδες και τα περιοδικά, οι συναντήσεις με το προσωπικό.
Πρότυπα και ετικέτες προϊόντων
Οι επιχειρήσεις χρησιμοποιούν διαφόρων ειδών πρότυπα για να δημοσιοποιήσουν την ΕΚΕ. Αυτή η κατηγορία αναφέρεται είτε στα ευρέως αποδεκτά πρότυπα (ISO 9000, ISO 14000, SA 8000, EMAS), είτε σε συστήματα και διαδικασίες υιοθετημένες από τις επιχειρήσεις για αύξηση ή εξασφάλιση επιτευγμάτων σε αναγνωρίσιμο επίπεδο αποτελεσματικότητας επί θεμάτων όπως είναι η υγιεινή και ασφάλεια, η ποιότητα προϊόντων και υπηρεσιών κ.λπ.
Βραβεία και εκδηλώσεις
Αυτή η κατηγορία αναφέρεται τόσο στα βραβεία που λαμβάνει η επιχείρηση για επιτεύγματα σε συγκεκριμένους τομείς όσο και στα βραβεία που οργανώνει και απονέμει η ίδια. Αυτά, για παράδειγμα, μπορεί να περιλαμβάνουν ειδικές πρωτοβουλίες που οργανώνονται μέσα στην επιχείρηση με στόχο την επαύξηση των περιβαλλοντικών γνώσεων των εργαζομένων κ.λπ.
Οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν ειδικές πρωτοβουλίες, θεματικές ημερίδες ή εκστρατείες οργανωμένες από την επιχείρηση για υποστήριξη ή επαύξηση των γνώσεων επί ενός συγκεκριμένου θέματος ή σκοπού.
Ενέργειες μάρκετινγκ συνδεδεμένες με κοινωνικό σκοπό
Μέσα από πρωτοβουλίες μάρκετινγκ που είναι συνδεδεμένες με κοινωνικό σκοπό, οι επιχειρήσεις διαθέτουν οικονομικούς πόρους για αγαθοεργίες ή κοινωνικούς σκοπούς, με την ταυτόχρονη επίτευξη επιχειρηματικών στόχων. Τέτοιες πρωτοβουλίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τις επιχειρήσεις ως επικοινωνιακά εργαλεία, για επίδειξη της δέσμευσης και της επένδυσής τους σε κοινωνικούς και/ή περιβαλλοντικούς σκοπούς (π.χ. δωρεά ενός συγκεκριμένου ποσού σε αγαθοεργίες με κάθε μονάδα πωλούμενου προϊόντος).
Δελτία Τύπου μέσω του Διαδικτύου
Η κατηγορία αυτή αναφέρεται στα δελτία Τύπου που περιλαμβάνονται στην ιστοσελίδα της επιχείρησης. Δίνει μια άποψη των δημοσιογραφικών κειμένων που η επιχείρηση θέλει να προβάλλει μέσα από την ιστοσελίδα της. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι με τον τρόπο αυτό μπορεί να δοθεί και πλήρης δημοσιογραφική κάλυψη.
Η σημασία της ΕΚΕ για τις ΜμΕ είναι διττή. Αφορά τόσο την αυθύπαρκτη και αυτόνομη λειτουργία και συνεισφορά τους στο κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργούν όσο και τη σχέση τους με τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις, για τις οποίες αποτελούν προμηθευτή, υπεργολάβο ή συνεργάτη κάθε μορφής.
…………………………….
Το αφιέρωμα δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΧΡΗΜΑ, τευχ. Μάιος-Ιούνιος 2019
