Η εξάπλωση της πανδημίας, μέσα σε διάστημα λίγων εβδομάδων, έθεσε σε οριακή δοκιμασία τα συστήματα υγείας, ανέδειξε τις αδυναμίες των δικτύων κοινωνικής προστασίας, βύθισε την παγκόσμια οικονομία σε βαθιά ύφεση και ανέτρεψε κοινωνικά πρότυπα και συμπεριφορές. Για τις επιχειρήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, οι εξελίξεις αυτές καταρρίπτουν, σήμερα, καθιερωμένες παραδοχές, καταλύοντας μοντέλα και προσεγγίσεις που ίσχυαν για δεκαετίες. Η πρόσφατη έκθεση της ΕΥ, Megatrends 2020 and beyond, εξετάζει τις νέες “μέγα-τάσεις” (megatrends), τις δυνάμεις που τις δημιούργησαν και τις πιθανές επιπτώσεις τους.
Όπως χαρακτηριστικά διαπιστώνει η φετινή έκδοση της ετήσιας αυτής έκθεσης, η ανάπτυξη της οικονομίας ακολουθεί, συνήθως, μία καμπύλη τύπου “s”, με περιόδους ραγδαίας ανάπτυξης να ακολουθούνται από μια περίοδο σχετικής στασιμότητας, καθώς οι κινητήριες δυνάμεις εξαντλούν σταδιακά τη δυναμική και την επιρροή τους. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, δυνάμεις, όπως η παγκοσμιοποίηση και η υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας, οδήγησαν σε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, οι οποίοι άρχισαν να υποχωρούν, όταν διαπιστώθηκε ότι δημιουργούν μη βιώσιμες κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Η κρίση της πανδημίας, σύμφωνα με την έκθεση, θα λειτουργήσει ως καταλύτης, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για την έναρξη μιας νέας καμπύλης “s”, επιταχύνοντας τις μέγα-τάσεις που βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη.
Στο περιβάλλον του αύριο, όπως το περιγράφει η έκθεση, θα αναθεωρηθούν βασικές κοινωνικές συμβάσεις, με στόχο τη βιωσιμότητα και την ένταξη χωρίς αποκλεισμούς, ενώ οι επιχειρήσεις θα πρέπει να προσαρμοσθούν, δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στη δημιουργία μακροπρόθεσμης αξίας. Παράλληλα, ο ρόλος της τεχνολογίας θα ενισχυθεί, καθώς παράγοντες, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη και το Internet of Things, θα αναδιαμορφώσουν ριζικά ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η συμπεριφορά των καταναλωτών, η αντιμετώπιση της υγείας, αλλά και η φύση της εργασίας.
Η κρίση της πανδημίας επιβεβαίωσε, επίσης, μια βασική διαπίστωση προηγουμένων εκδόσεων της έκθεσης Megatrends της ΕΥ, ότι δηλαδή, η διαταραχή και ο μετασχηματισμός, δεν προκαλούνται μόνο από την τεχνολογία και τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα, αλλά και από παράγοντες, όπως μια εκλογική αναμέτρηση, διάφορες γεωπολιτικές ανακατατάξεις, η κλιματική αλλαγή, ή, στη συγκεκριμένη περίπτωση, μια πανδημία.
Η έκθεση της ΕΥ, αναδεικνύει τέσσερις διακριτές κατηγορίες μετασχηματιστικών δυνάμεων:
– Πρωτεύουσες δυνάμεις (Primary forces): Πρόκειται για τις κινητήριες εκείνες δυνάμεις που προκαλούν τις διαταραχές – η παγκοσμιοποίηση, η τεχνολογία, οι δημογραφικές αλλαγές και το περιβάλλον. Οι δυνάμεις αυτές δεν είναι νέες. Εξελίσσονται κατά κύματα, με κάθε νέο κύμα να προκαλεί διαφορετικές διαταραχές. Η τελευταία έκδοση της έκθεσης Megatrends, εξετάζει την ενίσχυση των ανθρώπινων δυνατοτήτων μέσω της τεχνολογίας, την επόμενη μέρα της παγκοσμιοποίησης, την άνοδο της γενιάς Ζ και τις εκθετικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
– Μέγα-τάσεις (Megatrends): Η αλληλεπίδραση μεταξύ των επάλληλων κυμάτων των πρωτευουσών δυνάμεων, δημιουργούν διαρκώς νέες μέγα-τάσεις.
– Μελλοντικοί κόσμοι της εργασίας (Future working worlds): Μακροπρόθεσμα, οι συνδυαστικές επιπτώσεις των μέγα-τάσεων, αναδιατάσσουν το πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον, σε τέσσερα κυρίως επίπεδα: την παγκόσμια τάξη, την κοινωνία και την οικονομία, τις επιχειρήσεις και τις αγορές, καθώς και τα νοικοκυριά και τους καταναλωτές.
– Αδύναμα σήματα (Weak signals): Πρόκειται για κύματα πρωτογενών δυνάμεων, των οποίων ο αντίκτυπος τοποθετείται κυρίως στο απώτερο μέλλον (π.χ. κβαντικοί υπολογιστές, επιβατικά drones), με αβέβαιες πιθανότητες εκδήλωσης, αλλά και επιπτώσεις.
Συγκεκριμένα, η έκθεση Megatrends 2020 and beyond, εστιάζει στις ακόλουθες μέγα-τάσεις, οι οποίες αναμένεται να διαμορφώσουν το σήμερα, το αύριο και το μετέπειτα:
Η απομάκρυνση από τον άνθρακα
Καθώς η ανάγκη μείωσης, αλλά και απαλλαγής από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, εξελίσσεται σε κεντρική προτεραιότητα, η “ηλεκτροποίηση των πάντων” (μεταφορά, θέρμανση, βιομηχανική παραγωγή, κ.λπ.) μέσω της χρήσης καθαρής ενέργειας και της βελτιστοποίησης της ενεργειακής αποδοτικότητας με τη συνδρομή της ψηφιακής τεχνολογίας και της αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας, δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες.
Ο νέος τεχνο-οικονομικός ψυχρός πόλεμος
Η άνοδος του λαϊκισμού, οι εμπορικοί πόλεμοι, η τοποθέτηση εταιρειών σε μαύρες λίστες, ο διεθνής ανταγωνισμός στον τομέα της τεχνολογίας και οι κυβερνοεπιθέσεις, δημιουργούν ένα σκηνικό ακήρυκτου πολέμου, που επιφυλάσσει σημαντικούς κινδύνους για τις επιχειρήσεις.
Η συμπεριφορική οικονομία
Τα δεδομένα της συμπεριφοράς του ατόμου-καταναλωτή, όπως αποτυπώνονται στο διαδίκτυο και τις κινητές μας συσκευές, σήμερα μπορούν να ποσοτικοποιηθούν και να αναλυθούν, δίνοντας σε κυβερνήσεις και επιχειρήσεις τη δυνατότητα να επηρεάσουν μελλοντικές συμπεριφορές. Η προοπτική αυτή, φέρνει στο προσκήνιο σημαντικά ζητήματα προσωπικών δεδομένων, και αντιμετωπίζεται με διαρκώς αυξανόμενη καχυποψία.
Συνθετικά media
H τεχνητή παραγωγή ή παραποίηση δεδομένων και ειδήσεων με αυτοματοποιημένα μέσα, και ειδικότερα με τη χρήση αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης, με σκοπό την παραπλάνηση, αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς. Για να διατηρήσουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας και να προστατεύσουν την εικόνα τους, οι επιχειρήσεις και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναζητήσουν τρόπους εξακρίβωσης της αυθεντικότητας των ειδήσεων και των δεδομένων.
Το μέλλον της σκέψης
Είναι δεδομένο ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η χρήση των κινητών τηλεφώνων, έχουν επηρεάσει τον τρόπο σκέψης μας. Στα χρόνια που έρχονται, αυτό θα συμβεί σε ακόμη μεγαλύτερο βαθμό από τεχνολογίες, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, η ρομποτική και τα αυτόνομα οχήματα, δημιουργώντας τεράστιες προκλήσεις όσον αφορά τον τρόπο που αλληλοεπιδρούν επιχειρήσεις και κυβερνήσεις με τους εργαζόμενους, τους καταναλωτές και τους πολίτες.
Η απελευθέρωση της εργασίας και της ζωής
Τα όρια που προσδιορίζουν τις ζωές μας, μετατοπίζονται διαρκώς. Σήμερα, είναι πλέον ορατό ένα μέλλον χωρίς σαββατοκύριακα, με συνταξιούχους 30 ετών και εργαζόμενους 70 ετών, όπου η δια βίου μάθηση αναμένεται να υποκαταστήσει τα πανεπιστήμια. Τι επιπτώσεις, όμως, θα έχουν αυτές οι εξελίξεις;
Μικροβιώματα
Η αξιοποίηση των δυνατοτήτων των μικροοργανισμών θα συμβάλει στην επίλυση των μεγαλύτερων προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε σε τομείς, όπως η ιατρική, η διατροφή και το περιβάλλον, δημιουργώντας πρωτοφανείς ευκαιρίες καινοτομίας.
Συνθετική βιολογία
Οι μεγαλύτερες καινοτομίες του 21ου αιώνα θα προέλθουν από τη σύζευξη της βιολογίας και της τεχνολογίας. Αποκρυπτογραφώντας και επανασχεδιάζοντας τον κώδικα της ζωής, το DNA, θα επαναπροσδιορίσουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τις ασθένειες, τον τρόπο που παράγουμε και τον τρόπο που τρεφόμαστε.
Ώρα για μία “future-back” προσέγγιση
Για τις επιχειρήσεις, οι μέγα-τάσεις αυτές δημιουργούν μεγάλες προκλήσεις. Οι επιχειρήσεις που θα ξεχωρίσουν στο μέλλον, είναι αυτές που θα υιοθετήσουν μια “future-back” προσέγγιση: θα κατανοήσουν, δηλαδή, εγκαίρως τις μέγα-τάσεις, θα προσδιορίσουν τον σκοπό τους ανάλογα, και θα υλοποιήσουν τον μετασχηματισμό τους έγκαιρα, αγνοώντας τις παραδοχές και πρακτικές του παρελθόντος, για να καταστούν πιο ανθεκτικές στο μέλλον.
Σχολιάζοντας τα ευρήματα της έκθεσης, ο κος Παναγιώτης Παπάζογλου, Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥ Ελλάδος, αναφέρει: “Η πανδημία λειτούργησε ως καταλύτης για την επιτάχυνση μέγα-τάσεων, τις οποίες έχει εντοπίσει από καιρό η ΕΥ σε προηγούμενες εκθέσεις της. Η προσαρμογή των επιχειρήσεων σε αυτά τα νέα δεδομένα, δεν είναι απλό εγχείρημα. Οι επιπτώσεις είναι αβέβαιες, μακροπρόθεσμες και δύσκολα προβλέψιμες και, συνεπώς, η επένδυση για την αντιμετώπισή τους θα αποδώσει σε βάθος χρόνου. Ωστόσο, η υιοθέτηση μιας στρατηγικής που ξεκινά από την κατανόηση του αυριανού περιβάλλοντος, αντί της προβολής των παραδοχών του παρελθόντος στο μέλλον, είναι αυτή που θα θωρακίσει τις επιχειρήσεις για το σήμερα, το αύριο και το μετέπειτα”.
