Του Ηλία Καραβόλια
Σε ένα τεχνικό άρθρο (https://www.euro2day.gr/specials/opinions/article/ 2028362/yfesh-kai-pollaplasiastes-pali-h-idia-istoria.html) ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Ι. Μαραγκός εξηγεί τον καταστροφικό ρόλο για τις ζωές μας των υποεκτιμώμενων πολλαπλασιαστών στην δημοσιονομική πολιτική κατά την περίοδο των μνημονίων.
Καταλήγει στο ορθολογικό συμπέρασμα ότι πρέπει να αποφευχθεί το ίδιο λάθος στην τωρινή ύφεση.
Και προτείνει αυτό που όλοι λίγο-πολύ οι γνωρίζοντες την οικονομική θεωρία λένε:
- Επιβάλλεται να ενισχυθούν οι κρατικές δαπάνες.
Όσοι πολέμιοι της Kεϋνσιανής οικονομικής φιλοσοφίας βιάζονται να αντιδράσουν διαβάζοντας την δαιμονοποιημένη φράση (κρατικές δαπάνες) ας κάνουν λίγο υπομονή διότι στο άρθρο του καθηγητή Μαραγκού θα ανακαλύψουν κρυμμένες υπεραξίες σε κομβικά σημεία της ανάλυσης του.
Αφού παραπέμπει σε τεκμηριωμένες διεθνείς Ακαδημαϊκές μελέτες προ και μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, αποτυπώνει με πίνακες και στοιχεία την μαθηματική διάσταση του προβλήματος των μνημονίων:
- Την υποεκτίμηση από την τρόικα των πολλαπλασιαστών που έτσι μετατράπηκαν σε επιταχυντές της ύφεσης.
- Και το ΔΝΤ παραδέχεται το 2012 ότι αυτοί ήταν “συστημικά πολύ χαμηλοί” για τις 28 χώρες της ΕΕ.
Το τι σήμαινε τελικά αυτό για την εσωτερική υποτίμηση που εφαρμόστηκε στην χώρα μας το μάθαμε καλά. Χωρίς να είναι φυσικά μόνο αυτή η αιτία της μακρόχρονης κρίσης και χωρίς να σημαίνει-κατά την προσωπική μου γνώμη- ότι ήταν εντελώς λάθος τα μνημόνια.
Αυτό στο οποίο οι οικονομολόγοι δεν μπορούμε ίσως να εμβαθύνουμε είναι το γιατί τελικά υποεκτιμήθηκαν οι πολλαπλασιαστές.
Αλλά μπορούμε όμως να μετρήσουμε το γιατί τελικά “συμπεριφέρθηκαν” διαφορετικά απο τις προγνώσεις των τροικανών τεχνοκρατών.
Γι αυτό το ζήτημα ο καθηγητής Μαραγκός παραθέτει ένα εξαιρετικά καλογραμμένο ξένο ακαδημαικό άρθρο( Charles, Dallery, and Marie, (2018), “Why Are Keynesian Multipliers Larger in Hard Times? A Palley-Aftalion-Pasinetti Explanation”, Review of Radical Political Economics, Vol. 50 No. 4) στο οποίο οι συγγραφείς του εξάγουν το εξής συμπέρασμα:
- ότι στην αρχή, αλλά και κατά τη διάρκεια της κρίσης, οι πολλαπλασιαστές αυξάνονται.
Και όσο βαθύτερη είναι η κρίση τόσο μεγαλύτερη είναι και η αύξηση των πολλαπλασιαστών.
Πώς όμως μπορούμε να εξηγήσουμε την αύξηση των πολλαπλασιαστών κατά τη διάρκεια της κρίσης;
Η εξήγηση βασίζεται κατά τους μελετητές στις εισαγωγές και στο ποσοστό εισαγόμενων υλικών στα στοιχεία της συνολικής ζήτησης.
- Παραθέτει ο καθ.Μαραγκός τα μεγέθη του 2005 όπου η Ελλάδα είχε ποσοστό εισαγόμενων υλικών στις επενδύσεις και στις εξαγωγές μεγαλύτερο από αυτό τόσο στην ιδιωτική όσο και στην κρατική κατανάλωση.
Αφού το χωνέψουμε ως δεδομένο αυτό, έρχεται τώρα να εξηγήσει την ταχύτητα που έχει στον κατήφορο μια οικονομία σαν την ελληνική, η έννοια της ροπής: η προς τα κάτω κλίση, η κατωφέρεια στην μηχανική της οικονομίας.
Δεν θα κουράσω με λοιπά οικονομικά στοιχεία. Έχει σημασία όμως να πιάσουμε το νόημα της έννοιας “ροπή” γιατί η συμβολή της στα μεγέθη (εισαγωγές, κατανάλωση, κρατικές δαπάνες) είναι αυτή που μετατρέπει τους πολλαπλασιαστές σε επιταχυντές της ύφεσης.
Ο κοινός νους θα το μεταφράσει όλο αυτό ίσως με την πρόταση που αποτυπώνει την γνωστή εθνική μας παθογένεια:
- Εισάγουμε περισσότερα από όσα εξάγουμε και καταναλώνουμε περισσότερα από όσα παράγουμε.
Δεν είναι φυσικά αυτό το συμπέρασμα που προσπάθησα να μεταφέρω απο τις αναλύσεις και τις μελέτες που παρατέθηκαν.
Αλλά φρονώ ότι δεν είναι κακό στις μη Ακαδημαϊκές οικονομικές αναλύσεις (σημ: και δεν εννοώ αυτή του καθηγητή Μαραγκού) ενίοτε να καταλήγουμε όχι σε δυσνόητα τεχνικά συμπεράσματα αλλά σε εκλαϊκευμένες φράσεις, κατανοητές από τους πολλούς, χωρίς να μπερδεύουμε τους αναγνώστες με τις συσχετίσεις προσφοράς/ζήτησης, τις ροπές και τις συναρτήσεις.
Έτσι, αφού λοιπόν έχουμε διαπιστωμένη δυναμικότητα αύξησης των πολλαπλασιαστών όσο βαθαίνει η ύφεση (δηλαδή τρέχει γρηγορότερα προς τα κάτω η οικονομία)και αφού είναι διαπιστωμένο ότι αυτό οφείλεται στην εξάρτηση της από τις εισαγωγές, καταλήγει ο συγγραφέας του άρθρου στο εξής εύλογο :
- Ποια είναι εκείνη η πλευρά της ζήτησης (ποιό κομμάτι του ΑΕΠ δηλαδή) που δείχνουν οι μελέτες ότι έχει χαμηλότερο ποσοστό εισαγόμενων υλικών και ταυτόχρονα μεγαλύτερο δυναμικό πολλαπλασιαστή;
Τα στοιχεία δείχνουν ότι είναι οι κρατικές δαπάνες. Αυτές που εσφαλμένα δεν υπολόγισαν σωστά στα μνημόνια οι φωστήρες που πήγαν να μας σώσουν τότε γιατί υποεκτίμησαν κάποια δεδομένα (πολλαπλασιαστές, ροπές, ταχύτητα μεταρρυθμίσεων, κ.α) λόγω προφανώς της ιδεοληψίας τους:
- αυτής που στηρίζεται στην υποτιθέμενη αποτελεσματικότητα των ιδιωτικών δαπανών έναντι του ”σπάταλου” κράτους ακόμα και σε καιρό κρίσης.
Έχουμε να κάνουμε πλέον με έννοιες σχετικές, βουτηγμένες μέσα στην ιδεολογική επικάλυψη της οικονομικής πραγματικότητας, μη σταθμισμένες από τους οπαδούς της απορρύθμισης των αγορών και της ολικής εκτόπισης του δημοσίου τομέα στην οικονομία.
Έννοιες όμως που τα δεδομένα των Ακαδημαϊκών μελετών, όπως τις αναλύει ο καθηγητής Μαραγκός, προ και μετά την κρίση που ζήσαμε επί μια δεκαετία, δείχνουν ότι στον κατήφορο που σπρώχνει την οικονομία η εσωτερική υποτίμηση εκείνο το “χαμένο” χρήμα από μισθούς, συντάξεις και λοιπά εισοδήματα, δεν έρχεται έτσι απλά πίσω, “κάποτε” και “αυτόματα”.
Ούτε σύντομα ούτε στα ίδια επίπεδα.
- Όσοι λοιπόν εξισώνουν τις κρατικές δαπάνες απλά με τους μισθούς στα ρετιρέ του Δημοσίου, τις πάλαι ποτέ παχυλές συντάξεις κομματικών κρατικών λειτουργών και τις δεδομένες σπατάλες, λόγω γραφειοκρατίας, χαμηλής παραγωγικότητας και έλλειψης ψηφιακού εκσυγχρονισμού, αμελούν τον ρόλο των δημοσίων επενδύσεων.
Δηλαδή εκείνου του κρατικού χρήματος που ανοίγει τον δρόμο για πολλές θέσεις εργασίας (υποδομές, δημόσια έργα, ενεργειακές/βιομηχανικές μονάδες,κ.α) χωρίς αυτές οι επενδύσεις να εξαρτώνται τόσο πολύ από εισαγωγές.
Και που λόγω δυναμικών πολλαπλασιαστών είναι αυτές που μπορούν να ωθήσουν και το ιδιωτικό χρήμα σε παραγωγικές επενδύσεις ώστε να αυξηθεί περαιτέρω η απασχόληση, το εισόδημα, η κατανάλωση.
Ας προσέξουμε λοιπόν -όπως λέει και ο καθηγητής Μαραγκός- σε αυτή την κρίση να μην ξανακάνουμε το ίδιο λάθος της περασμένης δεκαετίας…
