Στα 25 μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, στο λατομείο μαρμάρου του Βώλακα στη Δράμα, ένα «μελίσσι» ανθρώπων και μηχανών βρίσκεται καθημερινά σε διαρκή κίνηση. Περίπου 80 εργαζόμενοι και δεκάδες μηχανήματα, από φορτηγά και κλαρκ μέχρι τεράστια πριόνια και συρματοκοπές με αδαμαντοφόρο σύρμα, δουλεύουν σε έναν αχανή χώρο 30.000 τετραγωνικών, όπου φύση και άνθρωπος έχουν συνδιαμορφώσει μια υπόγεια αρχιτεκτονική, με βασικά χαρακτηριστικά τα διάφορα επίπεδα και τις τεράστιες κολώνες λευκού δολομιτικού μαρμάρου, τις οποίες διατρέχουν βένες (ραβδώσεις) γκρι και καφέ χρώματος.
Χιλιάδες τόνοι του συγκεκριμένου μαρμάρου, που είναι παγκοσμίως περιζήτητο (το 80%-90% των εξορυσσόμενων ποσοτήτων εξάγεται στην Κίνα), «φεύγουν» κάθε χρόνο απ’ το λατομείο του Βώλακα, μέσα στο οποίο οι συνθήκες είναι απαιτητικές κι η επικοινωνία όχι πάντα ευχερής, αφού το σήμα του WiFi «εμποδίζεται» συχνά από το βάθος του ορύγματος, καθώς και από τα σιδερένια μηχανήματα και τις αντανακλάσεις εντός του.
Την τελευταία διετία, εκτός από τους εργαζομένους στο λατομείο, στους χώρους του κινούνται και κάποιοι έκτακτοι «επισκέπτες». Κοντοστέκονται μπροστά στα μηχανήματα, εγκαθιστούν αισθητήρες, συζητάνε με τους εργαζομένους βλέποντας ενδείξεις στις οθόνες των κινητών τους και δουλεύουν πάνω σε προηγμένες τεχνολογίες. Πρόκειται για μηχανικούς διάφορων ειδικοτήτων από το Εργαστήριο Γεωδαισίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ), που συνεργάζονται με την ιδιοκτήτρια εταιρεία του λατομείου, ΙΚΤΙΝΟΣ ΕΛΛΑΣ ΑΕ, προκειμένου να αναπτύξουν το «INSPIRER», ένα ολοκληρωμένο σύστημα επίβλεψης της επίγειας και υπόγειας εκμετάλλευσης, με τεχνολογίες γεωεντοπισμού, Ίντερνετ των Πραγμάτων (ΙοΤ) και επιχειρηματικής νοημοσύνης (ΒΙ). Με απλά λόγια, αναπτύσσουν και βάζουν στην «καρδιά» ενός λατομείου που λειτουργεί απ’ τη δεκαετία του 1990 την τελευταία λέξη της τεχνολογίας.
Ένα κόσμημα …γρίφος
Όταν εν έτει 2021 ο καθηγητής του τομέα τοπογραφίας του ΕΜΠ, Βασίλης Γκίκας, πρωτομπήκε στο υπόγειο τμήμα του λατομείου, εντυπωσιάστηκε από τη μορφή του, καθώς όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ έμοιαζε με κόσμημα σε τεράστια κλίμακα. Γρήγορα αντιλήφθηκε ότι εκτός από κόσμημα ήταν και …γρίφος, αφού κατάλαβε τις δυσκολίες του εγχειρήματος που είχε αναλάβει η ερευνητική ομάδα: αποτελεί μεγάλη πρόκληση το να προσπαθείς να εφαρμόσεις τεχνολογίες «Industry 4.0» σε έναν υπόγειο χώρο, όπου υπάρχει νερό, λάσπη, σκόνη και εμπόδια, κι όπου δεκάδες διαφορετικές διαδικασίες βρίσκονται ταυτόχρονα σε εξέλιξη και το WiFi «κόβεται».
Ωστόσο, η άριστη συνεργασία με την εταιρεία και η επιμονή της ομάδας απέδωσαν ήδη τα πρώτα αποτελέσματα και έχει αναπτυχθεί σε επίπεδο αρχικού πρωτοτύπου το αναγκαίο hardware και software. Βασικός στόχος του INSPIRER, εξηγεί ο κ. Γκίκας, είναι ο σχεδιασμός, ανάπτυξη και ποιοτικός έλεγχος, σε πιλοτική βάση, ενός συστήματος επίβλεψης λατομείου μαρμάρου, με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας του προσωπικού και του εξοπλισμού και τη βελτίωση της απόδοσης εκμετάλλευσης, παράλληλα με τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος.
Μετά τη συλλογή των δεδομένων μέσω των τεχνολογιών ΙοΤ, αυτά θα πηγαίνουν σε μια πλατφόρμα Επιχειρηματικής Νοημοσύνης, που έχει ήδη παραμετροποιηθεί, ώστε με τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) όλη αυτή η πληροφορία να μετατρέπεται σε χρήσιμη γνώση και, ανάλογα με τις ανάγκες, να μεταφέρεται σε εφαρμογή στα κινητά των εργαζομένων, ώστε να αναλαμβάνουν δράση. Επιπλέον, θα υπάρχει δυνατότητα εξαγωγής και απεικόνισης των data σε βάση δεδομένων και στη συνέχεια θα αξιοποιούνται αλγόριθμοι ΤΝ για την κατάρτιση βασικών δεικτών απόδοσης (KPIs).
Tι ακριβώς σημαίνουν όλα αυτά στην πράξη; «Για παράδειγμα, όταν το σύστημα είναι σε πλήρη ανάπτυξη, ένας επιστάτης που βρίσκεται στο πίσω τμήμα του λατομείου, θα μπορεί να γνωρίζει ότι σε μια συγκεκριμένη στιγμή στο μέτωπο “3” γίνεται συρματοκοπή με το τάδε μηχάνημα, που δουλεύει στη δείνα ισχύ. Θα γνωρίζει ακόμη, τι αναφορές έχει υποβάλλει ο “χ” εργαζόμενος και αν βρίσκεται σε εξέλιξη κάποια ασυνήθιστη μικρομετακίνηση εντός του λατομείου» εξηγεί ο κ.Γκίκας. Προσθέτει ότι ο συνδυασμός όλων των τεχνολογιών που έχουν αναπτύξει κι εγκαταστήσει οι επιστήμονες του ΕΜΠ θα επιτρέψει τη μείωση των «νεκρών χρόνων» (των διαστημάτων κατά τα οποία εργαζόμενοι ή μηχανήματα παραμένουν αδρανή) και άρα θα αυξήσει την παραγωγή, θα περιορίσει την πιθανότητα ατυχημάτων, αφού θα υπάρχει πλήρης πληροφορία για το τι συμβαίνει μέσα στο λατομείο, και θα μειώσει την περιβαλλοντική επιβάρυνση, διασφαλίζοντας την πιο ορθολογική χρήση καυσίμων και ηλεκτρικού ρεύματος.
Παράλληλα, ο κ. Γκίκας επισημαίνει ότι «στο πλαίσιο του προγράμματος “χτίστηκαν” μόνο η πλατφόρμα και τα βασικά εργαλεία επιτήρησης των κύριων λειτουργειών του λατομείου. Κρίσιμα ζητήματα, όπως εξειδικευμένες λειτουργίες και η διασφάλιση πανταχόθεν εντοπισμού, παραμένουν πρόκληση και είναι το επόμενο βήμα σε ένα τόσο δύσκολο περιβάλλον». Σε κάθε περίπτωση, οι τεχνολογίες αυτές σχεδιάστηκαν ώστε να είναι επεκτάσιμες, καθώς ένα λατομείο είναι χώρος που χαρακτηρίζεται από δυναμική εξέλιξη. Μέχρι σήμερα όλη αυτή η διαδικασία της μεταφοράς πληροφορίας γινόταν ως επί το πλείστον χειροκίνητα, με ανταλλαγή εγγράφων, που παραδίδονταν συνήθως μια φορά ημερησίως. Πλέον, θα μπορεί να γίνει ψηφιακά και σε πραγματικό χρόνο.
Το INSPIRER είναι το μοναδικό σύστημα που υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα προσαρμοσμένο στις ανάγκες της βιομηχανίας μαρμάρου και αποτελεί μια χειροπιαστή έκφραση της πολυπόθητης συνεργασίας ελληνικών επιχειρήσεων και πανεπιστημίων. «Είμαστε η μόνη εταιρεία που το έχει, γιατί φτιάχθηκε από το ΕΜΠ για λογαριασμό μας. Η συνεργασία με τους ανθρώπους του ΕΜΠ, που μετράει δύο χρόνια τώρα, είναι εξαιρετική» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η αντιπρόεδρος και αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος της Ικτίνος, Ιουλία Χαϊδά.
Υπενθυμίζει, παράλληλα, ότι η δημιουργία της πλατφόρμας χρηματοδοτήθηκε από το ΕΣΠΑ 2021-2027 της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης, στο πλαίσιο των επενδυτικών σχεδίων καινοτομίας, έρευνας και ανάπτυξης, υπό την ομπρέλα της Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης. Η πρόταση για το INSPIRER κατατέθηκε το 2020 και πήρε την υψηλότερη βαθμολογία μεταξύ δεκάδων συνυποψήφιων. Αρχικά κατεγράφησαν προβλήματα, καθώς λόγω της πανδημίας υπήρξαν δυσκολίες στην προμήθεια μηχανημάτων, εξαρτημάτων και αισθητήρων, αλλά κατόπιν όλα πήραν τον δρόμο τους.
«Θεωρούμε ότι ειδικά σε ένα λατομείο όπως ο Βώλακας, με υπόγεια εξόρυξη και παραγωγή 70.000 τόνων ετησίως, που στο μεγαλύτερο μέρος τους (80%-90%) εξάγονται στην Κίνα, είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένα σύστημα που δεν είναι χειροκίνητο, αλλά αυτοματοποιημένο. Οι αισθητήρες μπήκαν αρχικά σε 15-20 μηχανήματα, και στόχος είναι να τοποθετηθούν σταδιακά σε όλα, ώστε να γνωρίζουμε με ακρίβεια πού βρίσκεται κάθε μηχάνημα και πώς δουλεύει κάθε στιγμή, τις ώρες λειτουργίας του και την κατανάλωση καυσίμων, κι αν εντοπιστεί πρόβλημα, να έρχεται ειδοποίηση στο κινητό σε πραγματικό χρόνο» καταλήγει
